(3) Gia đình: Nhà nước, tương phản với xã hội dân sự, có sự thống
nhất có thể sánh với sự thống nhất của gia đình. Nhưng khác với gia đình,
nó không dựa trên cơ sở của tình yêu hay XÚC CẢM: “Trong nhà nước,
tình yêu không còn nữa: ở đó, con người có ý thức về sự thống nhất như là
[sự thống nhất của] LUẬT; nghĩa là, trong nhà nước, nội dung phải là thuần
lý và tôi phải biết nó (THPQ, §158A.). Như vậy, nhà nước, [như là cái]
tương phản với gia đình và xã hội dân sự, gắn liền với TỰ-Ý-THỨC. Nhà
nước được giữ vững không phải nhờ SỨC MẠNH, mà bằng “cảm thức về
trật tự” của chúng ta, tức là chủ nghĩa yêu nước đích thực (THPQ, §268 và
A.).
(4) Xã hội dân sự: Nhà nước không dựa vào khế ước như những hoạt
động giao dịch thương mại của xã hội dân sự. Nhà nước không được hình
thành bởi một khế ước nguyên thủy; và không như Fichte giả định, nó
không phải là một định chế tự nguyện mà nếu muốn thì ta có thể rời bỏ; nó
cũng không phải được ấn định căn cứ vào việc thực hiện cái được coi là
khế ước giữa nó với người công dân (THPQ, §§75, 258). Con người trong
trạng thái tự nhiên không có các quyền hay pháp quyền. Nhưng dù họ có là
gì (hay ắt là gì) đi nữa, như trong trạng thái tự nhiên, thì điều đó chẳng liên
quan gì đến BẢN TÍNH hay BẢN CHẤT của con người: bản chất của một
thực thể cốt ở trong tình trạng đã được phát triển hoàn toàn của nó, chứ
không phải ở những sự khởi đầu. Nhà nước không phải chủ yếu là một
công cụ để thỏa mãn những nhu cầu hay ước muốn trước đây của ta; mà nó
làm cho ta trở thành con người trọn vẹn. “Mục đích hợp lý tính của con
người là sống trong nhà nước” (THPQ, §75A). Nhà nước được cần đến một
phần là để đưa các cá nhân trở lại sự hợp nhất, thoát khỏi sự phân tán thành
những lợi ích riêng tư được thúc đẩy bởi xã hội dân sự. Giống như
Tocqueville, Hegel coi chủ nghĩa cá nhân tư lợi là một mối nguy hiểm
thường trực cho cộng đồng sau sự sụp đổ của trật tự cũ, trước cách mạng,
và cho rằng cả chế độ chuyên chế lẫn việc quay trở lại chế độ cũ đều không
thể giải quyết được nguy cơ này, mà chỉ có cơ cấu chính trị hợp lý tính mà
