tượng bên ngoài để được xem là một kết quả của đối tượng ấy: hạt ngọc
không phải là kết quả của hạt cát. Thứ hai, đối với tinh thần và xã hội, nếu
không nói rằng đối với mọi sinh thể nói chung, một ảnh hưởng từ bên ngoài
như thế không phải là điều kiện cần lẫn điều kiện đủ của cái gì được tạo ra
từ nó: một con người hay một xã hội, xét về bản tính sáng tạo bên trong của
nó, phản ứng bằng nhiều cách khác nhau đối với một ảnh hưởng nào đó, và
nó cũng có thể sử dụng những sự kiện hay đối tượng khác nhau nhằm đạt
được cùng một kết quả. Do đó, một ảnh hưởng cùng lắm chỉ là một “cơ
hội” (Veranlassung) hay một sự “kích thích” ngoại tại (Erregung), và nó
được làm cho trở thành một cơ hội bởi “TINH THẦN bên trong” của một
cá nhân hay một xã hội. Tham vọng của Caesar hay chiếc mũi của
Cleopatra không phải là nguyên nhân cho sự sụp đổ của nền Cộng hòa: nền
Cộng hòa làm cho tham vọng hay chiếc mũi ấy thành cơ hội dẫn đến sự sụp
đổ, cũng như nó có thể dùng những đối tượng hay biến cố khác để dẫn đến
cùng một mục đích ấy, nếu không có hai điều trên.
Nguyên nhân và kết quả là không thể tách rời với nhau. Do đó, khi tạo
ra kết quả, nguyên nhân làm cho mình trở thành nguyên nhân và, theo
nghĩa đó, là nguyên nhân của chính mình và cũng là kết quả của chính
mình. Nguyên nhân và kết quả đảo ngược vai trò của chúng: kết quả là
nguyên nhân, bởi chỉ khi xuất hiện ra như là kết quả thì mới làm cho
nguyên nhân là nguyên nhân, và ngược lại, nguyên nhân là kết quả bởi
chính kết quả của nó làm cho nó trở thành nguyên nhân. Thế nhưng, giác
tính đã luôn nỗ lực (một cách mâu thuẫn) tách rời nguyên nhân và kết quả
như là hai sự kiện riêng biệt. Khi bị tách rời như thế, quan hệ tương tác
giữa nguyên nhân và kết quả tự thể hiện như là một sự quy thoái vô tận
cũng như một sự quy tiến vô tận: bất kỳ nguyên nhân nào là kết quả không
phải của sự tác động của chính nó, mà của một nguyên nhân nào khác, và
bất kỳ kết quả nào cũng là nguyên nhân không phải của chính nguyên nhân
của nó, mà của một kết quả nào khác. Sự VÔ TẬN tồi hay sai lầm này là
không ổn định - chẳng hạn ta không thể giải thích hoàn toàn một sự kiện
nếu các nguyên nhân đi trước được quy thoái đến vô tận - và mở đường cho
