P
Phải là (cái) [Đức: Sollen; Anh: ought]
Động từ sollen là một trợ động từ tình thái, có quan hệ từ nguyên với
chữ Schuld (“nợ, tội lỗi, trách nhiệm”, nhưng nghĩa gốc là “bổn phận”) và
với chữ shall trong tiếng Anh. Tương phản với chữ wollen, thể hiện ý muốn
hay ý chí của tác nhân (ví dụ như “Tôi muốn (Ich will) đi nhanh”), còn chữ
sollen thể hiện ý chí của một người hay một cái gì đó khác (chẳng hạn như
ĐỊNH MỆNH), (ví dụ như “Tôi phải đi (Ich soll) nhanh” hay “ngươi (Du
sollst) không được sát sinh”. Tương phản với chữ müssen (“phải”), gợi ý
một điều gì đó không có cách nào khác ngoài việc xảy ra hoặc đúng là như
thế, chữ sollen để ngỏ khả năng rằng điều ấy có thể sẽ không xảy ra hoặc
không phải là như thế. Do đó nó thường tương ứng với chữ “phải là”
(ought) hay “nên là” (should). Nhưng nó thường có nghĩa: “được xem như,
được cho là”, ví dụ như “ông ta được chẩn đoán là bị bệnh”, hay “sắp sửa,
dự định”, ví dụ như: “Đó sẽ là lần gặp mặt cuối cùng của chúng tôi”, v.v.
“Phải là” hay “cái phải là” (das Sollen) là phần chủ yếu trong nghiên
cứu của Kant về LUÂN LÝ: Nó thể hiện TÍNH TẤT YẾU luân lý hay
thuần lý của một HÀNH VI, không xuất phát từ các nguyên nhân vật lý hay
tự nhiên mà từ một khái niệm của lý tính thực hành. Vì thế, đúng là chỉ đối
với các hữu thể có lý tính thì mới có việc họ phải làm điều gì đó. Nhưng,
mặt khác, chỉ đối với các hữu thể lý tính, vốn phần nào là những tồn tại tự
nhiên, tức là các tồn tại nặng trĩu lòng ham muốn, v.v., không hoàn toàn
chịu sự chi phối của LÝ TÍNH, thì mới đúng là họ phải làm những điều gì
đó, bởi lẽ ý chí và hành vi ứng xử của một hữu thể hoàn toàn có lý tính ắt
sẽ tự động được quy định bởi lý tính, vì thế lý tính sẽ không thể hiện cho
hữu thể ấy như là một “cái phải là” hay bổn phận.
