gian: nếu không gian và thời gian chỉ mang tính ý thể (ideal), câu trả lời là
“không hữu hạn cũng không vô hạn”. Quan niệm rằng thực tại là vĩnh hằng
(ewig) một cách phi thời gian, và rằng thời gian là một mô thức mà ta áp
đặt lên nó bị thách thức bởi Schelling trong Die Weltalter/Các thời đại của
thế giới, được viết vào năm 1811, nhưng sau khi ông mất mới được xuất
bản. Theo Schelling, thời gian không phải là một môi trường thuần nhất,
mà là cố hữu, và được phân thù trong các sự vật và sự kiện trong nó: “mọi
thứ đều có thời gian của nó... thời gian không phải là một nguyên tắc ngoại
tại, hoang dã và vô cơ, mà là một nguyên tắc nội tại trong cái lớn và trong
cái nhỏ, luôn mang tính toàn bộ và hữu cơ”. (Chúng ta có thể quảng diễn
như thế này: nhờ nguyên tắc về HẠN ĐỘ, bản tính hay CHẤT của một sự
vật xác định không chỉ kích thước của nó, mà còn xác định nó kéo dài bao
lâu và thời khoảng của các pha khác nhau của nó). Sự vĩnh hằng thực sự
(Ewigkeit), theo ông, không phải là “sự vĩnh hằng loại trừ toàn bộ thời gian,
mà là sự vĩnh hằng chứa bản thân thời gian (thời gian vĩnh hằng) phục tùng
chính nó. Sự vĩnh hằng thực sự là việc vượt qua của thời gian”. Trong giai
đoạn này, Schelling giữ một quan niệm phản-Newton và phản-Kant về
không gian.
Hegel xem không gian và thời gian là mối quan tâm của triết học TỰ
NHIÊN, chứ không phải của Lô-gíc học, và ông bàn luận chúng trong các
bài giảng ở Jena về triết học tự nhiên và nhất là trong BKT II (§§254-61).
Nghiên cứu của ông về không gian và thời gian hoàn toàn khác với nghiên
cứu của Kant, được ông phê phán trong LSTH. Khác với Kant, ông xem
không gian và thời gian không phải là các mô thức của cảm năng, phân biệt
với các phạm trù của GIÁC TÍNH, mà là những biểu hiện cơ bản nhất của
KHÁI NIỆM trong tự nhiên. Vì thế, ông cố tìm ra nguồn gốc khái niệm của
không gian và thời gian và những đặc điểm chính của chúng, ví dụ: ba
chiều của không gian và thời gian (quá khứ, hiện tại và tương lai). Nhưng
khác với cách làm của Kant, việc truy tìm nguồn gốc tiên nghiệm của ông
không bó hẹp vào không gian và thời gian: ông tiếp tục truy nguyên về mặt
khái niệm vị trí (Ort) của vật thể, bản thân các vật thể, và vận động. Vì ông
