cho rằng không gian và thời gian bao hàm lẫn nhau, nên đôi khi ông được
người ta cho là người đã tiên đoán cho học thuyết của H. G. Well và
Minkowski rằng thời gian là chiều thứ tư. Nhưng quan niệm của Hegel phụ
thuộc nhiều hơn vào các sự kiện quen thuộc như sự đo lường thời gian, và
tri giác của ta về sự trôi qua của thời gian, đòi hỏi phải có sự vận động
trong không gian, nhất là của các thiên thể.
Trong Sein und Zeit/Tồn tại và Thời gian (1927), Heidegger cho rằng
Hegel đã tái tạo trong các yếu tố căn bản quan niệm của Aristoteles về thời
gian, và đã xem thời gian là một thể liên tục thuần nhất được cấu tạo bởi
dòng chảy của “cái bây giờ” (das Jetzt), đặt tiêu điểm vào thời gian của các
khoa học tự nhiên và bỏ qua thời gian của kinh nghiệm con người. Kojève
và Koyré cho rằng khi Hegel nói rằng thời gian là “bản thân khái niệm
đang hiện hữu (daseiende) (HTHTT, Lời tựa, v.v.), ông nối kết “khái niệm”
với chủ thể người và dự đoán quan niệm của Heidegger rằng thời gian
trước hết là thời gian của sự quyết định và HÀNH ĐỘNG và rằng tương
lai, vì thế, là đi trước quá khứ và hiện tại. Nhưng điều mà Hegel thực sự
muốn nói là thế này: nhờ cấu trúc khái niệm của chúng (tức khái niệm) và
những MÂU THUẪN bao hàm trong nó, các thực thể hữu hạn PHÁT
TRIỂN, biến đổi, mất đi và sinh ra các thực thể khác. Những biến đổi như
thế tất yếu phải có thời gian, và nếu không có chúng thì sẽ không có thời
gian. Vì thế, thời gian là “khái niệm đang hiện hữu” (cf. BKT II, §258A).
Quan niệm này gần với quan niệm của Schelling.
Thời gian, do đó, là nội tại trong các sự vật hữu hạn, chứ không phải là
một mô thức được áp đặt cho chúng. Nhưng Hegel cũng xem sự vĩnh hằng
phi-thời-gian là cái đi trước thời gian. Bản thân khái niệm và TINH THẦN
vươn lên khái niệm là vĩnh hằng, chứ không mang tính thời gian (BKT II,
§258 và A.). Đây là lý do tại sao (giống như Fichte và Kant trong Sự cáo
chung của mọi vật, nhưng khác với Schelling) Hegel không thể gán sự
BẤT TỬ đích thực cho tinh thần.
