động từ: (das) Erkennen (“knowing, cognizing”/“tri thức, nhận thức”) thì
dùng chung.
4. Einsehen (nghĩa đen là “nhìn vào bên trong”) là gần với erkennen
theo nghĩa (b): “đi đến chỗ nhận ra, hiểu ra, hiểu biết” một điều gì hay rằng
một điều gì đó là như thế. Hegel thường sử dụng danh từ Einsicht (“thức
nhận”): trong HTHTT, nó tương phản với LÒNG TIN (Glaube) và được
liên hệ với thuyết duy lý của phong trào Khai minh. Khác với Glaube, nó
mang tính khái niệm, tính hợp lý và tính cá nhân; có thức nhận vào bên
trong mọi sự vật tương phản với việc đơn giản chấp nhận chúng. Theo đó,
mặc dù một ai đó có thể chấp nhận, ví dụ: một tôn giáo mà ta có thức nhận,
nhưng thức nhận có khuynh hướng xung đột với TÔN GIÁO.
5. Wissen có cùng gốc với gewiss (“chắc chắn”) và Gewissheit (“sự
xác tín”), vừa theo nghĩa khách quan (“Điều đó là chắc chắn”) vừa theo
nghĩa chủ quan (“Tôi xác tín về nó”). Trong Hegel, những từ này thường có
nghĩa chủ quan, và ông không ngừng nhấn mạnh rằng sự xác tín không
đảm bảo CHÂN LÝ theo nghĩa bình thường lẫn theo nghĩa của Hegel: sự
xác tín CẢM TÍNH là tương phản với chân lý được lĩnh hội bởi TRI GIÁC
(HTHTT, I). (Đôi khi gewiss được chuyển thành wissen, khiến ta có thể
“biết” chắc chắn về điều gì đó là sai lầm). Trong Hegel, sự xác tín là có tính
TRỰC TIẾP hơn là phái sinh, và đây là một trong những lý do tại sao chân
lý lẩn tránh nó. Nó có thể có mặt trong đức tin tôn giáo. Sự tự xác tín
(Selbstgewissheit), tức là sự tự nhận thức theo kiểu Descartes, và trong
Hegel, sự tự đoán chắc, là phiên bản sơ khai của TỰ Ý THỨC. Gewissen
(“lương tâm”) cũng rút ra từ wissen. Ban đầu Gewissen có nghĩa là “ý thức”
(giống như từ “conscience” trong nhiều ngôn ngữ châu Âu). Nhưng trong
HTHTT và THPQ, Hegel nhấn mạnh sự nối kết của “conscience” (lương
tâm) với sự (tự) xác tín, và tính có thể sai lầm là hậu quả của nó.
Wissen nguyên thủy là một thể quá khứ, nghĩa là “đã biết”. Do đó
Wissen có thể là trực tiếp, khác với Erkennen, không bao hàm tiến trình đi
