Đinh Hồng Phúc dịch
Trừu tượng và Cụ thể (tính, cái) [Đức: abstrakt/Abstrakte (das);
konkret/Konkrete (das); Anh: abstract/concrete]
Vào thế kỷ XVI, động từ tiếng Đức abstrahieren (“to abstract”/“trừu
tượng hóa”) được vay mượn từ động từ La-tinh abstrahere, có nghĩa đen là
“rút bớt, rút cái gì đó ra khỏi cái gì đó”. Quá khứ phân từ của động từ La-
tinh abstrahere là abstractus, vào thế kỷ XVIII, đã cho ra đời chữ abstrakt
và das Abstrakte (tiếng Đức) để biểu thị các sản phẩm của sự trừu tượng
hóa (Abstraktion). Tương tự như thế, konkrete và das Konkrete (tiếng Đức)
rút ra từ quá khứ phân từ concretus (“cùng lớn lên”, “cô đặc” của động từ
La-tinh concrescere (“cùng lớn lên”, “cô đặc lại”).
Thông thường, cái trừu tượng được xem như một TƯ TƯỞNG, KHÁI
NIỆM hay CÁI PHỔ BIẾN, được ta trừu tượng hóa hay rút ra từ cái cụ thể,
tức từ thực tại khả giác. Nhưng Kant, trong nhiều tác phẩm của mình, đã
nhấn mạnh rằng abstrahieren cần được dùng theo cách nội-động-từ
(intransitive), nghĩa là không phải ta trừu tượng hóa cái gì (nhất là một khái
niệm) mà là bản thân khái niệm (hay khi ta sử dụng một khái niệm) trừu
tượng hóa hay thoát ly khỏi (tức không xét đến) điều gì đó, nhất là các đặc
điểm bất tất, không bản chất của cái cụ thể. Cũng vậy, Hegel thường dùng
abstrahieren theo cách nội-động-từ, chẳng hạn khi bảo rằng Ý CHÍ, hay
CÁI TÔI, (tự) thoát ly khỏi hay (tự) trừu tượng hóa khỏi những ham muốn
cụ thể của mình, v.v. (THPQ, §5).
Một đặc điểm khác trong cách sử dụng của Hegel là: dựa theo từ
nguyên khá hàm hồ của chữ abstrakt và konkret, thì một hạng mục cảm
tính hay một cái ĐẶC THÙ, cũng như một tư tưởng hay một cái phổ biến
vẫn có thể là trừu tượng (nghĩa là cắt đứt khỏi một tư tưởng hoặc những
hạng mục cảm tính khác), trong khi đó, một cái phổ biến vẫn có thể là cụ
thể (theo nghĩa “cùng lớn lên” với những cái phổ biến khác hoặc với cái cụ
thể cảm tính), đồng thời vẫn là trừu tượng. (Nhưng Hegel thường xem bất
