sau in thành tập riêng. Tác giả viết trong Luận về cái đẹp: “Cái đẹp là
một thuật ngữ chúng ta áp dụng vào vô vàn thực thể; song dù giữa các
thực thể có sự khác nhau thế nào đi nữa, nhất thiết hoặc là chúng ta áp
dụng sai thuật ngữ cái đẹp, hoặc là trong các thực thể ấy có một tính
chất mà dấu hiệu là thuật ngữ cái đẹp (...) Vậy tôi gọi là đẹp ở ngoài
tôi, tất cả những gì chứa đựng trong bản thân nó cái gợi dậy trong trí
tuệ của tôi ý niệm những tương quan; và đẹp đối với tôi, tất cả những
gì gợi dậy ý niệm ấy.” Toát lên tất cả là mối tương quan gắn bó mật
thiết giữa cái thật, cái tốt và cái đẹp.
Quan điểm mỹ học của Diderot xuất hiện rải rác đây đó, nhất là
trong bộ phận nghiên cứu và phê bình nghệ thuật. Theo ông, nghệ
thuật là một phương thức biểu hiện của con người cũng như ngôn ngữ.
Quan điểm ấy đã được trình bày trong Bức thư về những người điếc và
những người câm (Lettre sur les sourds et les muets, 1751). Theo cách
diễn đạt hiện đại, nghệ thuật cũng là một thứ ngôn ngữ.
Ý niệm những tương quan được tác giả quán triệt khi ông lý luận
và phê bình hội họa trong Những tùy bút về hội họa cũng như khi ông
bàn về diễn xuất của diễn viên trong Ý kiến ngược đời về diễn viên.
Trong Những tùy bút về hội họa, tác giả viết: “Cái thật, cái tốt và
cái đẹp rất khăng khít với nhau”. Vậy là cái đẹp có liên quan với cái
thật và cái tốt. Giữa cái thật và cái tốt, yếu tố trước được ông xếp vào
vị trí hàng đầu. Thuật ngữ “cái thật” dường như đã ăn sâu vào tiềm
thức ông, nó có thể bật ra bất cứ lúc nào, khi bàn đến bất cứ vấn đề gì,
về hội họa, về kiến trúc (trong Những tùy bút về hội họa), về kịch (Trò
chuyện về Đứa con hoang...), về diễn xuất của diễn viên (Ý kiến ngược
đời về diễn viên...), về lĩnh vực phê bình (Về những tác gia và các nhà
phê bình - Des auteurs et des critiques)... Thuật ngữ ấy xuất hiện hết
trang này đến trang khác, ông xem nó là tiêu chuẩn cao nhất để đánh
giá các tác phẩm nghệ thuật.
Theo ông, muốn đạt được cái thật, nghệ sĩ không được xa rời tự
nhiên, ông kêu gọi họa sĩ vẽ theo tự nhiên, nhà điêu khắc tạc tượng
