theo tự nhiên, nhà văn sáng tác theo tự nhiên: “Nếu sự quan sát tự
nhiên không phải là thị hiếu chủ đạo của nhà văn hoặc của nghệ sĩ, -
ông viết - ta đừng trông chờ ở họ tạo nên được cái gì đáng giá” (Về
việc giải thích tự nhiên). Quan sát tự nhiên chưa đủ mà phải bắt chước
tự nhiên: “Các sản phẩm của nghệ thuật sẽ tầm thường, không hoàn
hảo, ít giá trị chừng nào mà người ta chưa có ý định bắt chước tự
nhiên hết sức chính xác hơn nữa” (Về việc giải thích tự nhiên).
Tồn tại khách quan chiếm vị trí hàng đầu trong suy nghĩ triết học
của Diderot. Tự nhiên là ngọn nguồn và đối tượng của nhận thức.
Chuyển dịch sang lĩnh vực nghệ thuật, ông không thể không ra sức
chứng minh tự nhiên là ngọn nguồn và đối tượng của sáng tác.
Trong các công trình nghiên cứu và phê bình nghệ thuật, Diderot
phân tích, phê bình tranh của nhiều họa sĩ, có họa sĩ ông rất quý mến
như Chardin, Greuze..., có họa sĩ ông biểu lộ lòng căm ghét không che
giấu như Boucher. Ông quan tâm đến tác phẩm của các nghệ sĩ có tài,
giàu kinh nghiệm và của cả các nghệ sĩ trẻ; ông đề cập đến khá nhiều
bộ môn nghệ thuật khác nhau như điêu khắc, kiến trúc...; ông bàn đến
nhiều khía cạnh khác nhau về phong cách, màu sắc, thể loại, chủ đề,
bố cục, biểu hiện, hình thức, kỹ thuật...; từ vòm mái giáo đường Saint-
Pierre ở La Mã đến tượng đài Reims, từ bức họa chân dung Jean-
Jacques Rousseau đến các tác phẩm điêu khắc trong nhà thờ Saint-
Roch..., bao nhiêu tác phẩm của các nghệ sĩ trong nước và nước ngoài,
quá khứ và hiện tại đã đi qua ngòi bút của ông.
Từ những trang sách nhiều hình nhiều vẻ của tác giả nổi lên một
số vấn đề lớn có tầm lý luận bao quát cho văn học, nghệ thuật nói
chung chứ không chỉ bó hẹp trong phạm vi nghệ thuật tạo hình. Điều
làm cho ông băn khoăn nhiều nhất có lẽ là vấn đề “cái thật”. Thuật
ngữ “cái thật” trở thành một ám ảnh đối với ông; nó có thể bật ra bất
cứ lúc nào, khi bàn đến bất cứ vấn đề gì.
“Cái thật, cái tốt và cái đẹp rất khăng khít với nhau”, luận điểm
cơ bản ấy xuất hiện trong phần VII của Tùy bút về hội họa, nhan đề
