quyết của ông đã thỏa đáng chưa? Đối với thời đại của ông? Đối với
thời đại chúng ta? Chắc chắn ngày nay chẳng ai hoàn toàn tán thành
ông, vì rõ ràng vấn đề phức tạp hơn nhiều, giá trị của tác phẩm không
phải chỉ đơn thuần do kết quả của sự phản ánh quy định. Nhưng ý kiến
của ông là một tài liệu tham khảo quan trọng cho những ai muốn
nghiên cứu và lý giải hiện tượng đó một cách triệt để.
Quan điểm của Diderot về sự gắn bó mật thiết giữa cái đẹp và cái
thật ra đời trong hoàn cảnh lịch sử nhất định. Từ thế kỷ XVII sang thế
kỷ XVIII, cung đình từng là trung tâm của quốc gia trong một thời
gian dài, nay được thay thế bằng thành thị. Paris thay thế cho
Versailles. Tình hình ấy cũng diễn ra trong nghệ thuật. Hội họa thế kỷ
trước thu hẹp trong phạm vi triều đình và do triều đình chi phối. Khán
giả xem tranh là triều đình. Sang thế kỷ XVIII, thành phần khán giả
còn có các nhà quý phái vừa trở nên giàu có và một bộ phận đáng kể
của Đẳng cấp Thứ Ba
. Nghệ thuật dần dần mở rộng cửa vào xã hội,
hướng về phía đối tượng mới. Trong thế kỷ của Cách mạng 1789, ở
Pháp diễn ra cuộc đấu tranh xã hội gay gắt giữa giai cấp quý tộc suy
tàn liên kết với thế lực tôn giáo và giai cấp tư sản đang lên nắm được
ngọn cờ của toàn thể Đẳng cấp Thứ Ba bao gồm cả tiểu tư sản, dân
nghèo thành thị, thợ thủ công, nông dân... Tình hình ấy cũng diễn ra
trong nghệ thuật. Trong giai đoạn chuyển mình của nghệ thuật, không
tránh khỏi diễn ra cuộc đấu tranh giữa cái cũ và cái mới như bất cứ
trên lĩnh vực nào khác. Thế kỷ cổ điển ở Pháp đã sản sinh ra nhiều họa
sĩ danh tiếng như La Tour, Poussin, Lebrun... như nó đã sản sinh ra
nhiều nhà văn danh tiếng Corneille, Racine, Molière, La Fontaine...
Trong cuộc đấu tranh giữa cái cũ và cái mới, cái cũ luôn luôn cố tình
nhắm mắt trước sự thật và tìm cách kéo dài sự tồn tại của mình. Đấy
chính là đặc điểm của nghệ thuật quý tộc thời kỳ Diderot bước vào
con đường nghiên cứu và phê bình nghệ thuật. Nền nghệ thuật đó tìm
đủ mánh lới để che đậy thực tế và chỉ xem mình như một thứ giải tri.
Không phải ngẫu nhiên cái thật được Diderot đưa lên thành tiêu chuẩn
