lời lẽ ai cũng nhận ra. Nếu ông để cho một ý nghĩ thầm kín len lỏi vào
trong đáy tâm hồn của nhân vật, bạn hãy cứ lắng nghe, và bạn sẽ nghe
thấy một giọng lạc điệu để lộ ra ý nghĩ ấy. Đó là vì Richardson đã
nhận thấy rằng lời nói dối chẳng bao giờ giống hoàn toàn với sự thật,
bởi vì sự thật là sự thật mà nói dối là nói dối.
Nếu cần để mọi người chúng ta tin rằng bất kể sự đời sau này sẽ
ra sao, muốn được hạnh phúc, chúng ta chẳng phải làm gì hơn là đức
hạnh, thì có điều gì mà Richardson chưa giúp cho nhân loại? Ông
chẳng hề chỉ ra cái sự thật ấy, mà ông làm cho ta cảm thấy nó: ở mỗi
dòng, ông làm cho ta ưa thích số phận của đạo đức bị hà hiếp hơn là so
phận của thói hư tật xấu hân hoan. Liệu ai là người muốn là Lovelace
với tất cả các lợi thế của hắn? Liệu ai là người chẳng muốn là Clarisse,
mặc dù tất cả nỗi bất hạnh của nàng?
Tôi thường nói khi đọc ông: “Mình sẵn lòng đổi cả cuộc đời tôi
để được giống như nàng ấy; tôi thà chết còn hơn là thằng cha kia”.
Mặc dù những lợi ích có thể làm rối loạn phán đoán của tôi, nếu
tôi biết phân phối nỗi khinh bỉ của tôi hoặc lòng quý mến của tôi một
cách công minh, thì đó là nhờ ở Richardson. Các bạn của tôi ơi, các
bạn hãy đọc lại ông đi, và các bạn sẽ không phóng đại những phẩm
chất nhỏ nhặt hữu ích cho các bạn nữa; các bạn sẽ không hạ thấp
những tài năng lớn các bạn gặp gỡ hoặc khiến các bạn cảm thấy kém
cỏi nữa.
Hỡi mọi người, hãy đến học hỏi ở ông cách giải hòa với những
nỗi khổ ải của cuộc đời; các bạn hãy đến, chúng ta sẽ cùng khóc với
nhau về những nhân vật bất hạnh do ông hư cấu nên, và chúng ta sẽ
nói: “Nếu số phận đè nặng lên chúng ta, ít ra những người lương thiện
cũng sẽ khóc chúng ta”. Nếu Richardson có ý định quan tâm đến ai,
thì đó là những kẻ bất hạnh. Trong tác phẩm của ông, cũng như trong
thế giới này, con người chia thành hai tầng lớp: những kẻ hưởng thụ
và những kẻ đau khổ. Và ông luôn luôn làm tôi thông cảm với những
kẻ đau khổ; và lòng trắc ẩn nảy sinh và mạnh lên mà nào tôi có hay.
