Tuy nhiên, ta cũng phải công bằng, ở một dân tộc bị lôi cuốn bởi
cả ngàn trò tiêu khiển, một ngày hai mươi bốn tiếng đồng hồ chẳng đủ
để lấp đầy những thú vui quen thuộc, thì những quyển sách của
Richardson có vẻ dài thật. Cũng vì lý do ấy mà dân tộc đó đã không
còn những vở nhạc kịch nữa, và người ta sẽ chỉ không ngừng diễn trên
các rạp hát khác những cảnh hài kịch và bi kịch vặt vãnh,
Các đồng bào thân mến của tôi ơi, nếu các bạn cảm thấy những
tiểu thuyết của Richardson là dài, sao các bạn không rút ngắn chúng
đi? Các bạn muốn thế nào cứ việc. Các bạn đi xem kịch hầu như chỉ
để xem hồi cuối cùng. Các bạn hãy nhảy ngay lập tức đến hai mươi
trang cuối của Clarrisse đi.
Các chi tiết của Richardson gây ngán ngẩm và tất nhiên gây ngán
ngẩm cho ai phù phiếm và phóng đãng; nhưng có phải ông viết cho kẻ
ấy đâu; ông viết cho người thanh thản và cô độc, người ấy đã biết tính
chất hão huyền của cảnh ồn ào và những trò vui đùa của thế gian, và
người ấy ưa thích ở tại nơi vắng vẻ hiu quạnh, và thích mủi lòng một
cách bổ ích trong lặng lẽ.
Các bạn buộc tội Richardson là dài dòng ư? Vậy là các bạn đã
quen rằng ông tốn bao công sức, bao chăm chút, bao thao tác để dẫn
dắt thành công từng sự việc, kết thúc một vụ kiện, ký kết một cuộc
hôn nhân, hoàn tất một chuyện hòa giải. Các bạn muốn nghĩ về những
chi tiết ấy thế nào tùy thích; nhưng chúng sẽ rất thú vị đối với tôi nếu
chúng là thật, nếu chúng làm nổi bật các dục vọng, nếu chúng phô bày
các tính cách.
Các bạn cho rằng những chi tiết ấy là tầm thường; đó là chuyện
ngày nào ta chẳng thấy! Các bạn lầm rồi; đó là chuyện ngày nào cũng
diễn ra dưới mắt các bạn mà có bao giờ các bạn thấy đâu. Các bạn hãy
coi chừng; các bạn đang lên án những nhà thơ lớn nhất qua danh tính
của Richardson đấy. Các bạn đã trăm lần nhìn thấy mặt trời lặn và
những vì sao mọc lên; các bạn đã nghe thấy thôn quê vang vang tiếng
chim hót líu lo; nhưng ai là người trong các bạn đã cảm thấy rằng đó
