Tôi thông thuộc nhà của dòng họ Harlowe như nhà của tôi; nơi ở
của cha tôi cũng chẳng thân thuộc với tôi hơn nơi ở của Grandison.
Tôi hình dung các nhân vật mà tác giả đã đưa lên sân khấu; diện mạo
của họ là đấy: tôi nhận ra chúng ở ngoài phố, tại các nơi công cộng,
trong các ngôi nhà; chúng gây cho tôi thiện cảm hoặc ác cảm. Một
trong những cái hấp dẫn ở tác phẩm của ông là mặc dù bao quát một
phạm vi rộng lớn, vẫn thấy không ngừng tồn tại dưới mắt tôi đôi chút
bóng dáng bức tranh của ông. Rất hiếm khi thấy sáu người tập hợp lại
với nhau mà tôi không gắn với chúng một vài tên tuổi của ông. Ông
giới thiệu tôi với những người lương thiện, ông tách xa tôi khỏi những
kẻ độc ác; ông đã giúp tôi nhận ra họ bằng những dấu hiệu thoáng qua
và tinh tế. Đôi khi ông hướng dẫn tôi mà nào tôi có biết.
Các tác phẩm của Richardson sẽ làm hài lòng nhiều hay ít với tất
cả mọi người, ở mọi thời và mọi nơi, nhưng số độc giả cảm thấy hết
giá trị những tác phẩm ấy thì sẽ chẳng bao giờ nhiều: cần phải có một
khiếu thẩm mỹ quá nghiêm ngặt; đã thế, bao nhiêu sự kiện đủ loại, với
các mối quan hệ chồng chéo, được dẫn dắt hết sức phức tạp, có biết
bao chuyện được nói kỹ, bao chuyện khác chỉ lướt qua, có biết bao
nhân vật, có biết bao tính cách! Chỉ mới đọc qua mươi trang cuốn
Clarisse, tôi đã đếm được mười lăm, mười sáu nhân vật; chẳng mấy
lúc, con số tăng lên gấp đôi. Trong cuốn Grandison có đến bốn chục
nhân vật; nhưng điều khiến ta ngạc nhiên hơn nữa là nhân vật nào
cũng có quan niệm riêng, cách nói năng riêng, giọng điệu riêng; và
những quan niệm ấy, những cách nói năng ấy, giọng điệu ấy thay đổi
tùy theo các hoàn cảnh, các mối quan tâm, các dục vọng như người ta
nhìn thấy trên cùng một khuôn mặt những diện mạo khác nhau của các
dục vọng nối tiếp nhau. Một người có khiếu thẩm mỹ sẽ chẳng lẫn một
bức thư của bà Norton với bức thư của một bà cô nào đấy của
Clarisse, chẳng lẫn bức thư của bà cô này với bức thư của bà cô khác
hay của bà Howe, cũng chẳng lẫn mẩu thư của bà Howe với mẩu thư
của bà Harlowe, mặc dù các nhân vật ấy ở cùng một tình huống, có
