con người cũng không phải là Thượng đế. Diderot bênh vực Vernet và
nói rằng tranh của họa sĩ đẹp hơn cảnh thật và làm cho hứng thú của
chúng ta tăng lên gấp bội.
“- Sao! tu sĩ hỏi, ông thực sự tin rằng Vernet không chỉ dừng lại ở
chỗ sao chép hết sức chính xác quang cảnh này ư?
- Tôi tin như thế, Diderot đáp.
- Vậy xin ông cho biết họa sĩ làm thế nào để tô đẹp thêm thiên
nhiên?
- Điều đó tôi không biết, Diderot trả lời; nếu biết tôi đã là một
nhà thơ vĩ đại hơn, một họa sĩ vĩ đại hơn Vernet”
Các nhà nghiên cứu cho rằng muốn hiểu Diderot nhà phê bình
nghệ thuật như thế nào, chỉ việc đọc bài phê bình tranh Vernet trong
Phòng triển lãm 1767 mà tôi vừa dẫn một đoạn.
Đọc Diderot, ta bắt gặp lẫn lộn từ cách nhìn sơ lược nhất đến
cách nhìn tương đối mới mẻ. Có những trang tưởng chừng như mâu
thuẫn nhau. Hiện tượng ấy trước hết có thể giải thích bằng quá trình
phát triển tư tưởng nghệ thuật của tác giả qua thời gian. Song những
cách nhìn rất khác nhau nhiều khi lại tồn tại trong cùng một bài viết
hoặc các bài viết trong cùng một thời điểm. Thậm chí những từ ngữ
“ma lực lớn” của nghệ thuật, “sự lựa chọn” của nghệ sĩ... đã xuất hiện
trong những bài phê bình tranh năm 1763, nhưng hai năm sau tác giả
lại nói nhiều đến bắt chước tự nhiên nghiêm ngặt trong khi lý luận.
Diderot là người khi đã suy nghĩ theo hướng nào luôn luôn muốn
đẩy những lập luận của mình đến cùng cực, thậm chí cực đoan. Ông
chẳng phải là cây bút của “những ý kiến ngược đời”, “những suy nghĩ
kỳ quặc” đấy sao? Tuy hiểu rằng mô phỏng tự nhiên một cách hết sức
chính xác sẽ gây ra những tác hại nào đấy cho nghệ thuật, nhưng trong
thời đại bấy giờ, ông không thể không nhấn mạnh đến nó, chỉ vì mặc
dù có những khía cạnh tai hại, nhưng được cái nó “không bao giờ làm
cho nghệ thuật trở thành giả dối hoặc kiểu cách”
