mẽ trong con người mình. Tôi thấy họ luôn luôn có chiếc cặp trên đầu
gối và chiếc bút chì trong tay.
Chúng ta thì cảm xúc; họ thì quan sát, nghiên cứu và miêu tả. Tôi
sẽ nói ra điều đó ư? Sao lại không? Mẫn cảm
của một thiên tài lớn. Ông ta sẽ yêu mến công lý, nhưng ông ta sẽ thi
hành đức tính ấy mà chẳng thấy lòng mình khoan khoái. Không phải
trái tim ông ta mà là cái đầu ông ta làm nên tất cả. Chỉ thoáng một tình
huống bất ngờ là con người mẫn cảm bối rối đầu óc; y sẽ không trở
thành một ông vua vĩ đại, một thượng thư vĩ đại, một tướng soái vĩ
đại, một luật sư vĩ đại, một thầy thuốc vĩ đại. Ông cứ việc đưa những
kẻ sướt mướt kia vào đầy rạp hát, nhưng đừng để một ai trên sân khấu
với tôi. Ông hãy xem các phụ nữ; họ vượt chúng ta, và vượt rất xa về
tính mẫn cảm; so làm sao được giữa họ với chúng ta trong những giây
phút của dục vọng! Nhưng chúng ta thua họ bao nhiêu khi họ hành
động, họ cũng kém chúng ta bấy nhiêu khi họ bắt chước. Tính mẫn
cảm chẳng bao giờ không kèm theo trí tưởng tượng yếu ớt. Giọt lệ ứa
ra của người đàn ông thực sự đàn ông gây xúc động cho chúng ta hơn
tất cả nước mắt của một phụ nữ. Trong tấn hài kịch lớn lao của thế
gian, tấn hài kịch mà tôi luôn luôn nhắc đến, những tâm hồn sôi nổi
chiếm lĩnh sân khấu; tất cả những con người thiên tài ngồi chỗ khán
giả. Loại thứ nhất tên gọi là các người điên, loại thứ hai làm công việc
sao chép những trò điên rồ của chúng, tên gọi là những người khôn.
Chính con mắt của người khôn nắm bắt được cái lố lăng của bao nhân
vật khác nhau, miêu tả nó và làm cho ông cười, cười những nguyên
mẫu khó chịu kia mà ông đã từng là nạn nhân, và cười cả bản thân
ông. Chính con mắt ấy nó đã quan sát ông, và nó đã phác ra bản sao
chép tức cười vừa về kẻ khó chịu vừa về nỗi khổ tâm của ông.
Những chân lý ấy giá có được chứng minh thì các diễn viên lớn
cũng chẳng thừa nhận; đó là bí mật của họ. Các kép hát tầm thường
hoặc mới vào nghề thì sinh ra là để bác bỏ chúng, và đối với một số
