khác thì có lẽ người ta có thể nói rằng họ tưởng mình xúc cảm, cũng
như người ta đã nói về kẻ mê tín rằng hắn tưởng mình tin; và không có
đức tin đối với người này, không có tính mẫn cảm đối với người kia, là
điều nguy lắm.
Nhưng sao! Bảo rằng những âm điệu hết sức rền rĩ, hết sức đau
đớn mà bà mẹ kia nấc lên tự đáy lòng, đã khiến cho lòng tôi bồi hồi
ghê gớm, là chúng không phải do tình cảm hiện tại sinh ra, và không
phải do nỗi tuyệt vọng gây nên hay sao. Nhất quyết không; và bằng
chứng là chúng đã được tính toán; chúng nằm trong một hệ thống diễn
xướng; chúng sẽ không đúng nếu trầm hơn hoặc thanh hơn một phần
hai mươi của một góc âm độ; chúng phải phục tùng một quy tắc thống
nhất! Chúng được chuẩn bị và cứu vãn như trong hòa âm; chúng chỉ
thỏa mãn tất cả những điều kiện đòi hỏi nhờ một sự nghiên cứu lâu
dài! Chúng góp phần giải quyết một vấn đề đặt ra; chúng đã được tập
đi tập lại trăm lần để thốt ra cho chính xác, và tập luyện nhiều đến thế
vẫn chưa vừa. Bằng chứng nữa là trước khi nói: “Zaïre, con khóc ư!”
hoặc: “Con sẽ tới đấy, con gái của cha”
, diễn viên đã lắng nghe
chính mình lâu lắm; anh ta lắng nghe mình lúc đang làm cho chúng ta
xao xuyến, và tất cả tài năng của anh không phải ở chỗ xúc cảm, như
ông tưởng, mà ở chỗ thể hiện hết sức đúng đắn những dấu hiệu bên
ngoài của tình cảm đến mức ông cũng lầm. Những tiếng kêu đau đớn
của anh được ghi lại trong tai anh. Các cử chỉ tuyệt vọng của anh được
nhập tâm và đã được tập luyện trước một tấm gương. Anh ta biết
chính xác lúc nào sẽ rút khăn tay và lúc nào nước mắt sẽ tuôn trào;
ông cứ việc đợi những giọt nước mắt ở tiếng ấy, ở vần ấy, không sớm
hơn, không muộn hơn. Cái giọng run run kia, những lời ngập ngừng
kia, các tiếng nghẹn ngào hoặc ề à kia, chân tay run rẩy, đầu gối bủn
rủn kia, những cơn ngất xỉu, các trận lôi đình kia, là thuần túy mô
phỏng, là bài học nhẩm đi nhẩm lại từ trước, là sự giả vờ bi tráng, trò
khỉ trác tuyệt mà diễn viên nhớ rất dai sau khi đã nghiên cứu, anh ta có
ý thức rõ rệt về nó trong lúc biểu diễn, và may cho nhà thơ, cho khán
