Đã bao giờ ông suy nghĩ về sự khác nhau giữa những giọt nước
mắt do một sự kiện thảm khốc xui nên với những giọt nước mắt do
một câu chuyện bi tráng xui nên hay chưa? Người ta nghe kể một
chuyện gì hay; dần dần đầu óc bối rối, gan ruột bồn chồn và nước mắt
ứa ra. Trái lại, trước cảnh tượng một tai nạn thảm khốc, đối tượng,
cảm xúc và hiệu quả tiếp cận nhau; cùng một lúc, gan ruột bồn chồn,
người ta thốt lên một tiếng kêu, đầu óc bối rối và nước mắt ứa ra;
những giọt này đến đột ngột!; các giọt kia được dẫn dắt đến. Đó là lợi
thế của một sự kiện bất ngờ tự nhiên và chân thực so với một lớp kịch
hùng hồn; nó tác động một cách đột ngột trong khi lớp kịch bắt phải
chờ đợi; nhưng để gây ra ảo giác thì lại khó khăn hơn rất nhiều; một
sự cố giả tạo, thể hiện tồi, hủy hoại ảo giác. Các âm điệu mô phỏng dễ
hơn các động tác, nhưng các động tác gây ấn tượng mãnh liệt hơn. Đó
là cơ sở của một quy luật mà tôi không tin là có ngoại lệ; cởi nút bằng
một hành động chứ đừng bằng một câu chuyện, để khỏi nhạt nhẽo.
Này! Ông không có gì để phản bác lại tôi ư? Tôi hiểu ông; ông kể
cho mọi người nghe một câu chuyện, ruột gan ông bồn chồn, giọng
ông ngắt quãng, ông khóc, ông đã xúc cảm, ông bảo thế, và xúc cảm
rất mãnh liệt. Tôi thừa nhận như vậy, nhưng ông có chuẩn bị sẵn
không? Không. Ông có nói bằng thơ không? Không. Tuy nhiên, ông
lôi cuốn, ông làm xao xuyến, ông gây xúc động, ông tạo nên một hiệu
quả to lớn. Đúng như thế. Nhưng ông hãy đem lên sân khấu giọng nói
bình dị của ông, lối diễn đạt đơn giản của ông, tư thế thông thường của
ông, cử chỉ tự nhiên của ông, và ông sẽ thấy ông nghèo nàn và yếu
đuối biết bao nhiêu. Ông uổng công nhỏ nước mắt, ông sẽ thành lố
bịch, người ta sẽ cười. Cái ông sẽ diễn không phải là một bi kịch mà là
một trò hề bi đát. Ông tưởng rằng những lớp kịch của Corneille, của
Racine, của Voltaire và của cả Shakespeare nữa, có thể được xướng
lên bằng âm điệu trò chuyện và giọng nói bên góc lò sưởi của ông hay
sao? Chẳng hơn gì câu chuyện bên góc lò sưởi của ông với lối khoa
trương và cách nói năng của sân khấu.
