được? Người ta làm bộ ra thế, chính xác đến đâu, khiến cho thiên hạ
tưởng thật đến đâu là tùy theo người ta có phải là Garrick hay không.
Thỉnh thoảng tôi chơi nhại, mà cũng giống đáo để, nhằm khiến
cho những khách thượng lưu tinh ý nhất phải tưởng thật. Lúc tôi sầu
não vì cái chết giả vờ của cô em gái tôi trong cái cảnh với viên luật sư
miền Normandie Hạ; lúc tôi nhận lỗi đã có con với vợ đại tá hải quân
trong cái cảnh với viên tham tán thứ nhất của hải quân, tôi hoàn toàn
có vẻ cảm thấy đau đớn và xấu hổ; nhưng tôi có đau buồn không? Tôi
có hổ thẹn không? Chẳng hơn gì trong cái trò vè của tôi so với trong
xã hội là nơi tôi đã thực hiện hai vai ấy trước khi đưa chúng vào trong
một vở kịch. Vậy thế nào là một diễn viên lớn? Một người chơi trò
nhại bi kịch hoặc hài kịch lớn mà nhà thơ đã quy định lời lẽ phải làm
theo.
Sedaine cho diễn vở Là triết gia mà không biết. Tôi quan tâm đến
sự thành công của vở kịch hơn cả ông ấy rất nhiều; ganh ghét tài năng
là một tật xấu xa lạ với tôi; chẳng có nó, tôi cũng đã có nhiều tật xấu
khác rồi; tôi xin viện tất cả các bạn đồng nghiệp văn chương thỉnh
thoảng đã chiếu cố hỏi ý kiến tôi về các tác phẩm của họ xem tôi có
làm hết sức mình để đáp lại một cách xứng đáng dấu hiệu tôn trọng
đặc biệt ấy của họ hay không. Vở Là triết gia mà không biết lung lay
trong buổi diễn thứ nhất, buổi diễn thứ hai mà tôi lấy làm buồn; đến
buổi thứ ba, nó được hoan hô nhiệt liệt, và tôi mừng khôn xiết. Sáng
hôm sau, tôi nhảy lên một chiếc xe ngựa thuê, tôi chạy đi tìm Sedaine;
lúc đó là mùa đông, trời rét như cắt thịt; tôi đi đến bất cứ nơi nào hy
vọng tìm được ông ấy. Được tin ông ấy ở tận cuối vùng ngoại ô Saint-
Antoine, tôi cho xe đưa đi. Tôi đến bên ông, tôi vòng tay ôm lấy cổ
ông; tôi nói chẳng nên lời và nước mắt chảy ròng ròng trên má. Con
người mẫn cảm và tầm thường đấy. Sedaine không nhúc nhích và lạnh
lùng, nhìn tôi và bảo: “Ô! Ông Diderot đẹp chưa kìa!”. Con người
quan sát và thiên tài đấy.
