Chuyện đó, một hôm tôi đem kể trong bữa ăn tại nhà một người
mà tài năng ưu việt dành cho địa vị quan trọng nhất của Quốc gia, nhà
ông Necker; tại đấy có một số khá đông khách làng văn, trong số đó
có Marmontel là người tôi yêu mến và cũng thân thiết với tôi. Ông này
mỉa mai bảo tôi: “Ông sẽ thấy rằng khi Voltaire chỉ nghe kể một chi
tiết xúc động thôi là đã âu sầu, còn Sedaine thản nhiên như không khi
thấy bạn mình khóc lóc, chính Voltaire là người tầm thường, và
Sedaine là con người thiên tài!” Lời bốp chát đó làm tôi sửng sốt và
im thin thít, bởi vì con người mẫn cảm như tôi, tâm trí để hết vào cái
điều người ta biện bác mình, nên đâm ra bối rối, và chỉ trấn tĩnh lại khi
đã xuống hết thang gác. Một người khác, bình thản và làm chủ được
mình, chắc hẳn đã trả lời Marmontel: “Điều suy nghĩ của ông từ miệng
người khác nói ra, thì hơn là từ miệng ông, bởi vì ông chẳng xúc cảm
gì hơn Sedaine, và vì ông cũng tạo nên những cái rất hay rất đẹp, và
vì, theo đuổi cùng một nghề nghiệp với ông ta, ông nên để cho người
láng giềng của ông lo việc đánh giá công lao của ông ta một cách vô
tư. Nhưng, chẳng muốn đề cao Sedaine hơn Voltaire hay Voltaire hơn
Sedaine, ông có thể nói cho tôi biết được không, cái gì sẽ nảy ra từ đầu
óc tác giả của Là triết gia mà không biết, của Kẻ đào ngũ, của Paris
được cứu thoát nếu ông ấy không dành ba mươi lăm năm trong cuộc
đời mình vào việc chọn thạch cao và đẽo dá, mà lại dùng tất cả thời
gian ấy, như Voltaire, ông và tôi, để đọc và để nghiền ngẫm Homère,
Virgile, Tasso, Cicéron, Démosthène và Tacite? Chúng ta sẽ chẳng bao
giờ biết nhìn như ông ấy, còn ông ấy có lẽ đã học cách nói như chúng
ta. Tôi xem ông ấy như cháu chắt của Shakespeare, Shakespeare mà
có lẽ tôi chẳng so sánh với Apollon của Vọng tháp, với Lực sĩ đấu
mãnh thú, với Antinoỹs, với Hercule ở Glycon, mà với Thánh
Christophe ở Đức-Bà, pho tượng khổng lồ dị dạng, chạm trổ thô sơ,
nhưng giữa hai chân tượng, tất cả chúng ta đi lọt qua mà trán không
đụng phải những bộ phận kín”.
