của tôi một cái nhìn cương quyết và nghiêm khắc, tôi thốt lên bằng
một giọng oang oang, với tất cả cái hừng hực và mãnh liệt của niềm
công phẫn: “Và dù chuyện ấy có thật đi nữa, chẳng lẽ ông không vẫn
phải cho em trai ông cơm ăn hay sao?”. Ông Thần học đuối lý, chưng
hửng, ngượng ngập, im lặng, đi quanh đi quẩn, trở lại bên tôi và đồng
ý với tôi một khoản trợ cấp hằng năm cho em trai ông ta.
Có phải lúc ông vừa mất một người bạn hoặc nhân tình là ông
làm thơ ngay về cái chết của họ không? Không phải. Vô phúc cho kẻ
nào tranh thủ tài năng của mình lúc ấy! Chính sau khi nỗi đau đớn đã
trôi qua, khi sự xúc cảm cực độ đã dịu xuống, khi người ta ở xa cơn tai
biến, mới là lúc tâm hồn điềm tĩnh, người ta nhớ lại hạnh phúc đã
khuất, là lúc người ta có thể đánh giá hết sự tổn thất của mình, là lúc
ký ức và trí tưởng tượng kết hợp với nhau, một bên thuật lại, một bên
phóng đại nỗi êm dịu của một thời đã qua, là lúc người ta tự chủ và
người ta diễn đạt tốt. Người ta bảo rằng mình khóc, nhưng người ta
không khóc khi còn mải tìm một hình dung từ mạnh mẽ mà tìm không
ra; người ta bảo rằng mình khóc, nhưng người ta đâu có khóc khi còn
mải làm cho thơ mình du dương; hoặc nếu nước mắt chảy ra thật thì
bút sẽ tuột khỏi tay, người ta dấn mình vào cơn tuyệt vọng và người ta
ngừng sáng tác.
Những niềm vui mãnh liệt thì cũng giống như các nỗi đau sâu
sắc, chúng câm lặng. Một anh bạn dễ thương và mẫn cảm gặp lại bạn
mình sau thời gian dài xa vắng; người này xuất hiện trong một dịp bất
ngờ, và lập tức trái tim của anh bạn bồi hồi; anh chạy đến, anh ôm
hôn, anh muốn nói, anh nói không được, anh ấp úng những tiếng đứt
đoạn, anh chẳng biết mình nói cái gì, anh chẳng hiểu người ta trả lời
mình thế nào; nếu có thể nhận thấy được rằng chẳng ai chia sẻ nỗi
cuồng nhiệt với anh, anh sẽ đau đớn biết chừng nào! Qua sự chân thực
của bức tranh ấy, ông hãy đánh giá sự giả tạo của những cuộc hội kiến
trong kịch giữa hai người bạn trí óc minh mẫn và hết sức tự chủ. Có
biết bao nhiêu chuyện tôi sẽ nói với ông về các cuộc bàn cãi vô vị và
