Ở ngoài xã hội, lúc họ không phải là diễn viên, tôi thấy họ lịch
sự, hay châm biếm và lạnh lùng, xa hoa, xài phí, vụ lợi, dễ chú ý đến
những cái lố lăng của chúng ta hơn là xúc động về các nỗi đau đớn của
chúng ta; có tinh thần khá điềm tĩnh trước cảnh tượng một biến cố
đáng buồn hoặc nghe kể một sự việc bi tráng; cô độc, lang thang, theo
lệnh sai khiến của các kẻ quyền thế; kém phẩm hạnh, không bạn bè,
hầu như chẳng có một chút nào những mối dây thân tình thiêng liêng
và êm dịu nó gắn bó ta với các nỗi buồn vui của người khác và người
ấy cũng chia sẻ vui buồn với ta. Tôi thường trông thấy một diễn viên
cười ở bên ngoài sân khấu, tôi không nhớ là đã có bao giờ trông thấy
một người nào khóc hay chưa. Sự mẫn cảm mà họ choán lấy và người
ta ban cho họ đã được họ xử trí thế nào? Họ bỏ lại nó trên sân khấu
khi từ đấy bước xuống để rồi lại tiếp thu nó khi trở lên đấy hay sao?
Cái gì đưa họ đến với cân đai mũ mãng? Sự thiếu giáo dục, sự
nghèo khổ và sự phóng túng. Kịch trường là một kế sinh nhai chứ
không bao giờ là một sự lựa chọn. Không bao giờ người ta làm diễn
viên vì ưa thích đạo đức, vì ước ao được là người có ích trong xã hội
và được phục vụ xứ sở hoặc gia đình mình, vì bất cứ một nguyên nhân
lương thiện nào có thể lôi cuốn một tấm lòng ngay thẳng, một trái tim
nồng nhiệt, một tâm hồn xúc cảm về phía một nghề nghiệp đẹp đẽ như
thế.
Bản thân tôi, khi còn trẻ, đã từng do dự giữa Sorbonne và Kịch
viện
. Về mùa đông, lúc thời tiết khắc nghiệt nhất, tôi thường dạo
bước đọc vang những vai kịch của Molière và của Corneille trong các
lối đi vắng vẻ của Luxembourg. Dự định của tôi lúc ấy là gì? Là được
vỗ tay tán thưởng chăng? Có lẽ thế. Là được sống suồng sã với các
đào hát tôi thấy dễ thương vô cùng và tôi biết là rất dễ dãi chăng? Nhất
định rồi. Chẳng biết có điều gì là tôi chưa thực hiện để làm đẹp lòng
nàng Gaussin lúc đó mới vào nghề và là hiện thân của nhan sắc; để
làm đẹp lòng nàng Dangeville là người hết sức có duyên trên sân
khấu.
