hằng ngày. Đây là một khám phá có ý nghĩa phương pháp luận. Ông
viết: “Các bạn cho rằng những chi tiết... ngày nào người ta cũng thấy
nên tầm thường quá ư? Các bạn nhầm rồi, những chi tiết ấy xảy ra
hằng ngày nhưng các bạn có bao giờ thấy đâu” (Tán dương
Richardson).
Vì vậy nghệ sĩ không được xao nhãng những chi tiết hết sức bình
thường nhưng thực sự có giá trị thẩm mỹ cao. Thiếu một cái sẹo, một
cái nốt ruồi trên khuôn mặt ư? - “Đó là một cái đầu lý tưởng - ông viết
- nhưng giá nghệ sĩ làm cho tôi nhận thấy thoáng một chút sẹo nhỏ
trên trán người đó, một nốt ruồi ở bên thái dương, một kẽ nứt lờ mờ ở
môi dưới, thì từ chỗ là một cái đầu lý tưởng, nó sẽ trở thành một bức
chân dung; thêm một vết rỗ hoa ở khóe mắt hay ở bên cạnh sống mũi,
khuôn mặt phụ nữ ấy sẽ không còn là khuôn mặt nữ thần Vénus mà
trở thành chân dung một chị láng giềng nào đó của tôi” (Diderot: Hai
người bạn ở Bourbonne, 1770).
Diderot quan niệm cái bình thường hằng ngày chính là cuộc sống
của người lao động. Việc lựa chọn đề tài góp phần làm cho ta thêm
hiểu biết hiện thực đúng đắn. Việc lựa chọn để xây dựng điển hình,
một loại lựa chọn phức tạp hơn, càng làm cho cái thật được biểu hiện
sâu sắc. Ông viết: “Tự nhiên thông thường là kiểu mẫu đầu tiên của
nghệ thuật. Việc bắt chước thành công một tự nhiên kém thông thường
hơn làm cho ta cảm thấy cái lợi thế của sự lựa chọn; và việc lựa chọn
gắt gao hơn dẫn đến sự cần thiết phải tô điểm hoặc tập hợp trong một
đối tượng duy nhất những vẻ đẹp mà tự nhiên phô bày cho chúng ta
thấy rải rác trong một số đông” (Suy nghĩ tản mạn). Tác giả chưa biết
đến thuật ngữ điển hình, nhưng suy nghĩ trên đây làm ta nhớ đến
Balzac, Lỗ Tấn, Gorki ở những thế kỷ sau.
Tất cả những điều đó chứng tỏ lý luận của Diderot đã vượt ra
ngoài khuôn khổ phương hướng hiện thực chung chung và bắt đầu
mang rõ nét của phương pháp sáng tác hiện thực chủ nghĩa. Song
