liền chơi trò tiểu nhân tung ra những ý kiến mơ hồ cốt gieo rắc sự
phân vân, ngờ vực trong dư luận. “Tôi đặc biệt không ưa những kẻ
tung hỏa mù đó - tác giả viết - chúng giống như cơn gió táp đầy bụi
vào mắt”.
Đâu phải chỉ cứ vạch ra những thiếu sót cho nhiều thì mới là ngòi
bút phê bình sắc sảo. Diderot chẳng bao giờ quan niệm một cách ấu trĩ
như vậy. Phải biết phát hiện và trân trọng những đốm lửa tài năng:
Anh ta không ưa tung khói mù từ ánh chớp,
Mà là từ đám khói làm cho ánh sáng lóe lên.
Tác giả đã mở đầu lá thư gửi cho Grimm trong Phòng triển lãm
năm 1765 bằng câu thơ đầy ý nghĩa đó của Horace. “Bạn hỡi! - ông
viết tiếp - ... các nghệ thuật là lâu dài, gian khổ và khó khăn biết bao!
Bạn nên nhớ rằng Chardin đã nói với chúng ta tại phòng triển lãm: -
Thưa các ngài, thưa các ngài, xin dễ dãi cho. Trong số tất cả những
bức tranh trưng bày ở đây, các ngài hãy tìm lấy bức xấu nhất; và các
ngài nên biết rằng hai ngàn kẻ khốn khổ đã cắn nát bút lông, thất vọng
chỉ mong vẽ được xấu như thế. Parrocel mà các ngài gọi là một họa sĩ
quèn, và đúng thế thật nếu các ngài so sánh ông ta với Vernet - ông
Parrocel ấy dẫu sao vẫn cứ là một con người hiếm có, xét tương đối
với đám đông những kẻ cùng vào nghề với ông ta nhưng đã bỏ nghề
[...] Nếu các ngài vui lòng nghe tôi, chắc các ngài sẽ rộng lượng...”.
Thật hiếm thấy những nhà phê bình biết chắt chiu tài năng của
nghệ sĩ đến thế! Y nghĩa lớn lao không phải ở bình diện đạo đức học
với kiểu mẫu các nhà phê bình có tấm lòng vàng biết cảm thông cùng
nghệ sĩ, mà ở bình diện phương pháp luận. Chỉ với nhận thức như vậy,
nhà phê bình mới thấy hết cái hay, cái dở của tác phẩm nghệ thuật và
có khả năng đánh giá đúng đắn tác phẩm. Trước hết phải đồng nhất
mình với nghệ sĩ và hoàn cảnh sáng tác cụ thể, rồi sau đó mới đứng
tách ra để xem xét; nhà phê bình thực sự tham gia vào hoạt động sáng
tạo bằng con đường ấy.
