chắn là tác giả quan tâm đến nghệ thuật sân khấu chẳng kém gì nghệ
thuật tạo hình và đứng trên bình diện mỹ học, ông có thể rút ra từ chỗ
xem xét công việc của người diễn viên những luận cứ củng cố thêm
cho quan điểm của ông khi nghiên cứu tranh, tượng. Và cũng chính
trên lĩnh vực này, qua việc lý giải những mối quan hệ giữa diễn viên
và xã hội, giữa diễn viên và tác giả kịch bản, giữa diễn viên và nhân
vật..., ông nêu lên được một số vấn đề càng mới mẻ hơn, càng gần gũi
với chúng ta hơn, những vấn đề có thể khiến chúng ta coi ông như một
người đối thoại của thời đại chúng ta mà không phải là quá đáng.
Ý kiến ngược đời về diễn viên độc đáo ở ngay cấu trúc hình thức.
Tác phẩm được trình bày dưới dạng đối thoại giữa hai nhân vật
“Người kể chuyện thứ nhất” và “Người kể chuyện thứ hai” dài khoảng
một trăm trang tương đương với một vở kịch trung bình, hay cũng có
thể nói là một truyện trung bình. Đến gần cuối tác phẩm bỗng xen vào
một đoạn gần bảy trang với lời của người kể chuyện kể ở ngôi thứ ba:
“Hai người đang trò chuyện của chúng ta đi đến rạp hát, nhưng không
tìm ra chỗ ngồi; họ lui về Tuileries. Họ đi dạo một thời gian trong im
lặng. Hình như họ đã quên khuấy là đang cùng đi với nhau và ai nấy
trò chuyện với chính mình như thể chỉ có một mình”. Người kể
chuyện gọi “Người trò chuyện thứ nhất” là “con người suy nghĩ ngược
đời”, “con người ý kiến ngược đời”. Trong tác phẩm lại có mấy trang
đối thoại giữa “Diễn viên” và “Nữ diễn viên” diễn vở Hờn giận yêu
đương (Le Dépit amoureux, 1656) của Molière mà “Người trò chuyện
thứ nhất” thuật lại, tạo dáng dấp kịch trong kịch.
Vậy là hai người vừa đi vừa trò chuyện với nhau: “Người trò
chuyện thứ nhất” tức “con người suy nghĩ ngược đời” có phải là hiện
thân của Diderot hay không? Hay vai đó thuộc về người kể chuyện?
Không có gì để khẳng định dứt khoát cả. Và có đúng là hai người trò
chuyện với nhau không, hay từ đầu đến cuối thực ra chỉ là một người
“trò chuyện với chính mình”? Phải chăng đây chỉ là nghệ thuật lưỡng
hóa của “con người suy nghĩ ngược đời” vừa đi vừa suy tư một mình?
