kẻ tốt đặt hắn ngồi vào ghế bị cáo mà không biết. Họ xét xử, họ thẩm
vấn chính hắn. Hắn bối rối, tái mét, ấp a ấp úng cũng vô ích; hắn đành
phải nhận lấy bản án của chính mình. Hắn mà tình cờ đưa chân đến
Phòng triển lãm thì hãy liệu hồn nhìn phải bức tranh nghiêm khắc!”
.
Quả là có sự gần gũi giữa lý luận của Diderot về nghệ thuật tạo hình
và nghệ thuật diễn viên. Thậm chí có người còn nhận xét không sai
rằng những vở kịch của ông suy cho cùng chỉ là một thể hội họa di
chuyển vào sân khấu.
Suy nghĩ của Diderot trong lĩnh vực này không chỉ xoay quanh
các vấn đề lý luận chung nhất của sân khấu mà bị cuốn hút nhiều hơn
về phía nghệ thuật cụ thể của diễn viên. Ông đề cập đến nhiều khía
cạnh khác nhau của mối quan hệ giữa diễn viên với nhân vật trong
kịch bản mà diễn viên phải sắm vai. Ông là nhà lý luận đang bàn
những vấn đề mỹ học cao siêu hay nhà đạo diễn đang làm việc với các
diễn viên của mình khi dàn dựng vở mới? Ta có cảm tưởng cả hai vai
trò đều song song tồn tại trong tác giả của Ý kiến ngược đời về diễn
viên.
Nhà đạo diễn đòi hỏi hết sức nghiêm khắc tính chất chân thật,
giản dị, tự nhiên trong cử chỉ, điệu bộ, lời ăn tiếng nói, trang phục của
diễn viên. Thời bấy giờ, nguồn gốc quý phái của bi kịch cổ điển Pháp
đã để lại dấu vết nặng nề không chỉ trong kịch bản mà cả trong nghệ
thuật diễn xuất. Các diễn viên đã quá quen với lối kiểu cách, khoa
trương kéo dài hàng thế kỷ và khán giả cũng đã quá quen với chuyện
đó đến nỗi hình như làm khác đi là một điều không thể chịu đựng nổi.
Đặt vào hoàn cảnh ấy mới thấy hết ý nghĩa cách tân của Diderot
cũng như lời khen ngợi sôi nổi của ông đối với cô Clairon: “Một nữ
diễn viên dũng cảm vừa vứt bỏ bộ áo xòe
và chẳng ai thấy thế là dở.
Cô sẽ còn tiến xa hơn, tôi cam đoan như vậy. Ôi! Giá như một ngày
kia cô dám xuất hiện trên sân khấu với tất cả cách trang phục cao nhã,
giản dị mà các vai kịch của cô đòi hỏi!... Tự nhiên, tự nhiên! người ta
