không là sai. Họa sĩ là chính xác; lời lẽ miêu tả bao giờ cũng mơ hồ.
Tôi không thể thêm chút gì vào sự mô phỏng của nghệ sĩ; tranh vẽ thế
nào, mắt tôi chỉ có thể nhìn thế ấy; nhưng trong bức tranh của nhà văn,
dù hoàn hảo đến đâu, tất cả đều phải tiến hành đối với nghệ sĩ nào có ý
định chuyển nó từ ngôn từ lên vải vẽ. Dù Homère có chân thực đến
đâu ở một trong những đoạn miêu tả của ông, dù Ovide có rành mạch
đến đâu ở một trong những biến hóa của ông, cả hai ông đều chẳng
cung cấp cho nghệ sĩ một nhát bút vẽ duy nhất, ngay cả khi xác định
rõ màu sắc. Đọc trong Ovide rằng tóc nàng Atalante đen như mun xõa
trên đôi vai trắng như ngà, họa sĩ chẳng hao công vô ích hay sao khi
bước vào thể hiện? Nhà thơ chỉ huy họa sĩ, nhưng mệnh lệnh nhà thơ
ban ra chỉ có thể thực hiện bằng kinh nghiệm, bằng những năm dài
nghiên cứu và bằng thiên tài. Nhà thơ đã nói:
Quos ego!... sed motos praestat componere fluctus
và thế là bức tranh hoàn thành. Còn lại bức tranh Rubens phải
thực hiện”.
Vai trò Rubens trước câu thơ của Virgile như thế nào thì vai trò
của diễn viên trước kịch bản cũng thế. Diễn viên có tài là người thể
hiện được một cách xuất sắc tinh thần của kịch bản đã nhào nặn trong
trí tưởng tượng sáng tạo của mình. Một công việc đòi hỏi công phu và
thiên tài. Chính vì vậy mà Diderot phân biệt và so sánh - chẳng phải
không có phần quá đáng - ba kiểu mẫu: con người của tự nhiên, con
người của nhà thơ và con người của diễn viên; con người của tự nhiên
không lớn bằng con người của nhà thơ, con người của nhà thơ lại
không lớn bằng con người của diễn viên lớn.
Trở lại với ý kiến ngược đời của Diderot về diễn viên. Trong thời
đại chúng ta, về phương diện diễn xuất trên sân khấu, nổi lên hai
trường phái Stanislavski và Brecht tưởng chừng như mâu thuẫn nhau;
một bên chủ trương nhập thân, diễn viên hòa cảm với nhân vật, một
