những nhận xét khái quát về nhận thức con người và về những thao
tác của nó liên quan đến vấn đề đặt ra.
Platon đã viết hai đối thoại về cái đẹp là Phèdre và Grand
Hippias: trong đối thoại sau, ông thiên về giảng giải những gì không
phải là cái đẹp chứ không phải cái đẹp là gì; còn ở đối thoại trước, ông
ít nói về cái đẹp hơn là lòng yêu thích một cách tự nhiên của con
người đối với nó. Trong Grand Hippias, vấn đề chỉ là làm cho một tay
ngụy biện huênh hoang phải bẽ mặt; còn trong Phèdre lại chỉ là vài
khoảnh khắc dễ chịu với một ông bạn tại một nơi phong cảnh hữu tình.
Thánh Augustin đã viết một thiên luận văn về cái đẹp, nhưng tác
phẩm ấy đã mất, và chúng ta chỉ còn lưu giữ được của thánh Augustin
về đối tượng quan trọng ấy vài ý kiến rải rác trong các bài viết của
ông, qua những ý kiến đó, ta thấy rằng, theo ông, sự tương quan chính
xác giữa các bộ phận với nhau của một tổng thể, làm cho tổng thể ấy
hợp thành đơn nhất, đấy chính là tính chất đặc trưng của vẻ đẹp. Nếu
tôi hỏi một kiến trúc sư - vị đại nhân ấy nói - tại sao ông ta sau khi đã
dựng một vòm cuốn ở một bên cánh của tòa nhà, lại cũng làm như thế
ở cánh bên kia, chắc chắn ông ta sẽ trả lời tôi rằng là để cho các bộ
phận công trình kiến trúc của ông ta thật đối xứng với nhau. - Thế
nhưng tại sao ông lại cho rằng sự đối xứng ấy là cần thiết? - Bởi lẽ nó
làm hài lòng. - Nhưng ông là ai để đứng ra phán quyết cái gì làm hài
lòng hoặc không làm hài lòng mọi người? Và do đâu mà ông biết sự
đối xứng làm hài lòng chúng ta? - Tôi tin chắc điều đó, bởi vì các vật
được bố trí như thế có được vẻ ý nhị, sự đúng đắn và cái duyên dáng;
nói tóm lại bởi vì như thế là đẹp. - Được lắm; nhưng, ông hãy cho tôi
biết, cái đó đẹp bởi vì nó làm hài lòng? Hay cái đó làm hài lòng bởi vì
nó đẹp? - Chẳng khó khăn gì cái đó làm hài lòng bởi vì nó đẹp. - Tôi
cũng nghĩ như ông; nhưng tôi lại hỏi ông tại sao cái đó lại đẹp? và nếu
câu hỏi của tôi làm ông bối rối, bởi lẽ thực ra các bậc thầy trong ngành
nghệ thuật của ông chẳng đi xa mấy đến tận đó, nhưng ít ra ông cũng
sẽ thừa nhận chẳng khó khăn rằng sự đồng dạng, sự đều đặn, sự tương
