hợp giữa các bộ phận tòa nhà của ông, khiến cho tất cả thu về một thứ
đơn nhất, làm vừa lòng lý trí. - Tôi đã định nói như thế. - Vâng; nhưng
ông hãy coi chừng, chẳng làm gì có cái đơn nhất thực sự trong các
thực thể, bởi vì tất cả chúng đều được cấu thành bởi vô số những bộ
phận, mà mỗi bộ phận lại được cấu thành bởi vô vàn những bộ phận
khác. Vậy ông thấy nó ở đâu cái đơn nhất nó chi phối ông trong việc
xây dựng bản vẽ của ông; cái đơn nhất mà ông coi như một định luật
không thể vi phạm được trong nghệ thuật của ông; cái đơn nhất mà
công trình xây dựng của ông phải mô phỏng để thành đẹp, nhưng
chẳng có gì trên trái đất có thể mô phỏng một cách hoàn hảo, bởi lẽ
chẳng có gì trên trái đất có thể là đơn nhất một cách hoàn hảo? Vả
chăng, từ đó suy ra điều gì? Chẳng lẽ không phải thừa nhận rằng ở bên
trên các trí tuệ của chúng ta có một cái đơn nhất nào đó độc đáo, tối
thượng, vĩnh hằng, hoàn hảo, nó là quy tắc cơ bản của cái đẹp, và ông
tìm kiếm trong thực thi nghệ thuật của ông? Do đấy mà thánh
Augustin kết luận trong một công trình khác, rằng có thể nói chính sự
thống nhất là cái cấu thành hình thức và bản chất của cái đẹp trong
mọi thể loại. Omnis porro pulchritudinis forma, unitas est.
Ông Wolff nói trong Tâm lý học của ông rằng có những thứ làm
cho chúng ta hứng thú và có những thứ khác làm cho chúng ta ngán
ngẩm, và sự khác nhau ấy là cơ sở tạo thành cái đẹp và cái xấu; rằng
cái làm chúng ta hứng thú gọi là cái đẹp, và cái làm chúng ta ngán
ngẩm thì là cái xấu.
Ông nói thêm rằng vẻ đẹp là ở sự hoàn hảo, sao cho nhờ sức
mạnh của sự hoàn hảo ấy, thực thể được hoàn hảo có khả năng gây
nên ở chúng ta sự hứng thú.
Tiếp đó ông phân biệt hai loại vẻ đẹp, vẻ đẹp thật sự và vẻ đẹp bề
ngoài: vẻ đẹp thật sự là vẻ đẹp nảy sinh từ một sự hoàn hảo thật sự;
còn vẻ đẹp bề ngoài là vẻ đẹp nảy sinh từ một sự hoàn hảo bề ngoài.
Rõ ràng là thánh Augustin đã tiến xa hơn nhiều trong việc đi tìm
cái đẹp hơn là triết gia thuộc phái Leibniz: dường như triết gia này
