hay tác phẩm hội họa, một bản nhạc, một hành động, một tình cảm,
một tính cách, một biểu hiện, một lời nói, tất cả những thứ ấy làm
chúng ta hứng thú hoặc làm chúng ta ngán ngẩm như thế nào đấy.
Chúng ta cảm thấy rằng sự hứng thú hoặc sự ngán ngẩm thế nào cũng
nảy sinh khi ngẫm nghĩ về ý niệm lúc đó xuất hiện trong trí óc chúng
ta với tất cả các tình huống của nó. Ấn tượng ấy hình thành, mặc dù
trong số một vài ý niệm đó chẳng có chút gì mà ta thường gọi là
những nhận thức cảm tính, và trong những ý niệm do các giác quan
đem lại, niềm hứng thú hoặc nỗi ngán ngẩm kèm theo nảy sinh từ cái
trật tự hoặc cái lộn xộn, từ sự đối xứng hoặc chẳng đối xứng, từ sự mô
phỏng hoặc vẻ kỳ cục mà người ta nhận thấy ở các đối tượng, chứ
không phải từ các ý niệm đơn giản về màu sắc, về âm thanh và về
khuôn khổ được xem xét liên đới với nhau.
3. Đặt vấn đề như vậy - ông Hutcheson nói - tôi gọi là các giác
quan nội tại những quyết định của tâm hồn hứng thú hoặc ngán ngẩm
khi xem xét những hình dạng hoặc ý niệm nào đấy; và để phân biệt
các giác quan bên trong với những năng lực của cơ thể được biết đến
dưới tên gọi ấy, tôi gọi năng lực nhận biết được cái đẹp trong tính chất
đều đặn, trật tự và hài hòa là giác quan nội tại về cái đẹp; và gọi năng
lực tán thưởng những tình cảm, những hành động, những tính cách của
những con người biết lẽ phải trái và đức hạnh là giác quan nội tại về
cái tốt.
4. Bởi lẽ những quyết định của tâm hồn hứng thú hoặc ngán
ngẩm khi xem xét những hình dạng hoặc ý niệm nào đấy ta thấy có ở
tất cả mọi người, trừ phi họ ngốc nghếch; chưa tìm xem cái đẹp là gì,
có điều chắc chắn là ở tất cả mọi người đều có một ý thức tự nhiên và
đặc thù với đối tượng ấy; rằng họ đều nhất trí với nhau tìm thấy vẻ đẹp
trong các hình dạng, cũng phổ biến như cảm thấy đau đớn khi đưa tay
vào lửa, hoặc cảm thấy hứng thú được ăn khi đang thèm ăn, mặc dù sở
thích của họ thì khác nhau vô cùng.
