5. Ngay khi chúng ta vừa ra đời, các giác quan bên ngoài của
chúng ta bắt đầu tập dượt và truyền cho chúng ta những tri giác về các
đối tượng cảm tính; và có lẽ chính vì thế mà chúng ta tin rằng chúng là
tự nhiên. Nhưng các đối tượng của cái mà chúng ta gọi là những giác
quan nội tại, hoặc những giác quan về cái đẹp và cái tốt, không hiện
diện sớm như thế trong đầu óc chúng ta. Phải trải qua thời gian sau đó
các trẻ em mới nhận xét, hay ít ra chúng mới bộc lộ những dấu hiệu
nhận xét về các tương quan, các sự giống nhau và các đối xứng, về các
tình cảm và các tính cách; muộn hơn, chúng mới biết đến các sự vật
gây hứng thú hoặc chán ngán trong lòng; và chính vì thế nên ta tưởng
rằng những năng lực mà tôi gọi là các giác quan nội tại về cái đẹp và
cái tốt chỉ là do học hỏi và giáo dục mà có. Nhưng dù người ta quan
niệm đạo đức và vẻ đẹp là thế nào đi nữa, một đối tượng đức hạnh
hoặc tốt khiến ta tán thưởng và hứng thú, cũng tự nhiên như các món
ăn là các đối tượng khiến ta thèm ăn. Và các đối tượng thứ nhất xuất
hiện sớm hay muộn thì có hề chi? Nếu như các giác quan trong ta chỉ
phát triển dần dần và cái này sau cái kia, chẳng lẽ chúng không hẳn là
các giác quan và các năng lực hay sao? Và chẳng lẽ ta đi đến chỗ nhận
định rằng trong các đối tượng hữu hình không làm gỉ có màu sắc và
hình thù thật sự, bởi vì ta cần có thời gian và học hỏi để nhận biết
được chúng, và rằng trong tất cả thiên hạ chẳng có được hai người
nhận biết chúng cùng một cách như nhau?
6. Người ta gọi là cảm giác những tri giác hình thành trong tâm
hồn chúng ta trước sự hiện diện của các đối tượng bên ngoài, và do ấn
tượng mà chúng in dấu trên các khí quan của chúng ta (Hãy xem
Những cảm giác). Và khi hai tri giác khác nhau hoàn toàn, và chúng
chỉ cùng chung cái tên chủng loại là cảm giác, các năng lực nhờ chúng
mà ta thu nhận được các tri giác khác nhau kia gọi là các giác quan
khác nhau. Thị giác và thính giác, chẳng hạn, chỉ những năng lực khác
nhau, cái này đem đến cho chúng ta những ý niệm về màu sắc, còn cái
kia những ý niệm về âm thanh; nhưng các âm thanh khác nhau thế nào
