✽✽✽
Chúng ta sinh ra với năng lực cảm giác và tư duy; bước đầu tiên
của năng lực tư duy là xem xét các tri giác, kết nối chúng lại, so sánh
chúng, phối hợp chúng, nhận ra giữa chúng những mối quan hệ tương
hợp và tương khắc, v.v. Chúng ta sinh ra với những nhu cầu thôi thúc
chúng ta phải nhờ đến các phương sách khác nhau, trong số đó, căn cứ
vào hiệu quả ta mong đợi ở chúng và hiệu quả chúng đem lại cho ta,
chúng ta thường tin chắc là có những phương sách tốt, xấu, nhanh,
chậm, hoàn mỹ, không hoàn mỹ. Phần lớn các phương sách ấy là một
công cụ, một cái máy, hoặc một phát minh nào đó đại loại như vậy;
nhưng mọi máy móc đều là có sự phối hợp, sắp xếp các bộ phận nhằm
hướng tới cùng một mục đích, v.v. Đấy là những nhu cầu của chúng ta,
và sự vận hành ngay tức khắc các năng lực của chúng ta, tất cả nhằm
đem đến cho chúng ta, ngay khi chúng ta mới ra đời, các ý niệm về
trật tự, sắp xếp, đối xứng, cơ chế, cân đối, thống nhất; tất cả những ý
niệm ấy đến từ các giác quan và là tự tạo; và chúng ta đã đi từ khái
niệm về vô số các thực thể nhân tạo và tự nhiên, được sắp xếp, cân
đối, phối hợp, đối xứng đến khái niệm trừu tượng và ngược lại về mất
cân đối, lộn xộn và hỗn loạn.
Các khái niệm ấy đều do thực nghiệm như tất cả mọi khái niệm
khác; chúng cũng đến với chúng ta từ các giác quan; nếu như chẳng có
Thượng đế thì chúng ta vẫn có các khái niệm ấy như thường; trong
chúng ta, các khái niệm ấy có trước rất lâu khái niệm về sự tồn tại của
Thượng đế; chúng cũng hiển nhiên, cũng phân minh, cũng rõ rệt, cũng
có thật như các khái niệm về chiều dài, chiều rộng, chiều sâu, khối
lượng, số lượng; vì chúng có nguồn gốc từ các nhu cầu của chúng ta
và sự vận hành các năng lực của chúng ta, nên dù trên mặt trái đất này
có dân tộc nào đấy mà trong ngôn ngữ, các ý niệm ấy không có tên
gọi, thì chúng vẫn cứ tồn tại như thường trong các đầu óc một cách
rộng hay hẹp, nông hay sâu, trên cơ sở ít hoặc nhiều kinh nghiệm,
được áp dụng vào ít hoặc nhiều thực thể; bởi lẽ đấy là tất cả sự khác
