niềm hứng thú khi tiếp nhận chúng, mà người ta tưởng rằng cái đẹp là
chuyện của tình cảm hơn là của lý trí. Tôi dám quả quyết rằng mỗi khi
chúng ta biết được một nguyên tắc ngay từ tuổi ấu thơ, và chúng ta
quen áp dụng một cách dễ dàng và đột nhiên vào các đối tượng ở bên
ngoài chúng ta, chúng ta sẽ tưởng là mình đánh giá bằng tình cảm;
nhưng chúng ta sẽ buộc phải thú nhận là mình lầm trong tất cả những
trường hợp khi các tương quan phức tạp và đối tượng mới mẻ khiến
việc áp dụng nguyên tắc không thực hiện được: khi đó niềm hứng thú
sẽ phải chờ đợi trí tuệ phát biểu đối tượng là đẹp mới cảm thấy được.
Hơn nữa, trong trường hợp như thế, hầu như bao giờ cũng là đánh giá
về cái đẹp tương đối (beau relatif), chứ không phải cái đẹp thực tế
(beau réel).
Nếu xem xét những tương quan trong các phong tục, ta sẽ có cái
đẹp đạo đức, nếu xem xét chúng trong các tác phẩm văn chương, ta sẽ
có cái đẹp văn chương; nếu xem xét chúng trong các bản nhạc, ta sẽ
có cái đẹp âm nhạc; nếu xem xét chúng trong các công trình của tự
nhiên, ta sẽ có cái đẹp thiên nhiên; nếu xem xét chúng trong các tác
phẩm cơ khí của con người, ta sẽ có cái đẹp nhân tạo; nếu xem xét
chúng trong việc thể hiện các tác phẩm của nghệ thuật hay của tự
nhiên, ta sẽ có cái đẹp mô phỏng: trong một đối tượng nào đó, và về
phương diện nào đó mà chúng ta xem xét những tương quan trong
cùng một đối tượng, cái đẹp sẽ mang những tên gọi khác nhau.
Nhưng cùng một đối tượng, dù là đối tượng gì, có thể được xem
xét riêng rẽ và trong bản thân nó, hoặc liên quan đến những đối tượng
khác. Khi tôi phát biểu về một bông hoa là nó đẹp, hoặc về một con cá
là nó đẹp, tôi muốn nói gì? Nếu tôi xem xét bông hoa kia hoặc con cá
kia một cách riêng rẽ, tôi không muốn nói điều gì khác ngoại trừ tôi
nhận thấy các bộ phận mà chúng được cấu thành, có sự trật tự, sự sắp
xếp, sự đối xứng, các tương quan (bởi tất cả các từ ngữ ấy chỉ biểu thị
các phương thức xem xét khác nhau chính những tương quan): theo
