Các bạn lại thay đổi các hoàn cảnh nữa, và giả dụ Scapin là đầy
tớ của một ông chủ khắc nghiệt, keo kiệt và cáu kỉnh, và hai chủ tớ bị
ba bốn tên cướp tấn công trên một con đường cái quan, Scapin bỏ
chạy; chủ của y chống lại bọn cướp, nhưng trước số đông, ông ta cũng
phải bỏ chạy nốt; và có người đến báo cho Scapin biết rằng ông chủ
của y đã chạy thoát. Scapin, không ngờ sự việc diễn ra ngoài mong đợi
của y, sẽ nói: Sao, lão ta mà bỏ chạy à? Rõ là đồ hèn! Người ta sẽ trả
lời y: Một chọi với ba, cậu muốn ông ta làm thế nào cơ chứ? Y sẽ đáp:
Thì hắn phải chết; và mấy tiếng Thì hắn phải chết trở nên kỳ khôi.
Vậy là bao giờ cũng thế, vẻ đẹp bắt đầu, gia tăng, thay đổi, giảm đi và
biến mất cùng với các tương quan, như chúng tôi đã nói trên kia.
Nhưng ông hiểu một tương quan là thế nào? -có người sẽ hỏi tôi -
gán tên là đẹp cho cái mà người ta chưa bao giờ thay nó như thế,
chẳng phải là thay đổi nghĩa của các thuật ngữ hay sao? Hình như
trong ngôn ngữ của chúng ta ý niệm đẹp luôn gắn với ý niệm lớn lao,
và chẳng phải là định nghĩa cái đẹp khi đặt sự khác biệt đặc thù của nó
trong một tính chất phù hợp với vô số thực thể chẳng lớn lao cũng
chẳng trác tuyệt, ông Crouzas đã phạm sai lầm khi chất chứa vào định
nghĩa cái đẹp rất nhiều đặc tính khiến cho định nghĩa bị bó hẹp vào
một số rất ít thực thể; nhưng phải chăng là rơi vào thiếu sót ngược lại,
khi làm cho định nghĩa trở thành chung chung đến nỗi dường như nó
bao quát tất cả các thực thể, kể cả một đống đá chẳng có hình thù gì
ném bừa bãi bên bờ một mỏ đá? Tất cả các đối tượng - người ta sẽ nói
thêm - đều có thể có những tương quan giữa chúng với nhau, giữa các
bộ phận của chúng với nhau, và với các thực thể khác; chẳng có cái gì
ở đấy là không thể được sắp xếp, chỉnh đốn, bố trí đối xứng. Sự hoàn
hảo là một tính chất có thể phù hợp với tất cả; nhưng vẻ đẹp thì không
như thế; nó chỉ có ở một số ít đối tượng mà thôi.
Theo tôi, nếu đấy không phải là điều duy nhất thì ít ra cũng là
điều gay go nhất người ta có thể bác bẻ tôi, và tôi sẽ cố gắng trả lời.
