thể là đẹp hoặc xấu, chứ không phải tấm vải vẽ tưởng tượng người ta
gắn hình ảnh ấy lên hay cái vật thể méo mó từ đấy người ta rút ra cái
hình ảnh.
Vậy là khi tôi bảo rằng một thực thể là đẹp bởi những tương quan
người ta nhận thấy ở đó, tôi không hề muốn nói những tương quan có
tính trí tuệ hoặc do hư cấu mà trí tưởng tượng của chúng ta đem đến,
mà là những tương quan thực tế ở ngay trong thực thể ấy, và trí tuệ
của chúng ta nhận ra ở đó nhờ sự trợ giúp của các giác quan.
Ngược lại, tôi cho rằng, dù là những tương quan nào, chính
chúng sẽ tạo nên vẻ đẹp, không phải theo nghĩa hẹp trong đó cái xinh
là đối lập với cái đẹp, mà theo một nghĩa, tôi dám nói, có tính triết lý
hơn và phù hợp với khái niệm cái đẹp nói chung, và với tính chất các
ngôn ngữ và các sự vật.
Nếu có ai kiên trì tập hợp tất cả những thực thể mà chúng ta bảo
là đẹp, người đó sẽ nhận thấy ngay rằng trong đám ấy có vô số những
cái người ta chẳng hề quan tâm đến kích thước bé nhỏ hay to lớn; nhỏ
bé hay to lớn chẳng hề được tính đến bất cứ khi nào thực thể là đơn
chiếc, hoặc tuy là cá thể của một chủng loại đông đúc, nhưng người ta
xem xét nó một cách riêng lẻ. Trước kia khi người ta tuyên bố về chiếc
đồng hồ treo tường đầu tiên hoặc chiếc đồng hồ quả quít đầu tiên là nó
đẹp, người ta có chú ý đến gì khác ngoài máy móc của nó, hoặc sự
tương quan giữa các bộ phận của nó với nhau hay không? Ngày nay
khi người ta tuyên bố là chiếc đồng hồ đẹp, người ta có chú ý đến gì
khác ngoài công dụng của nó và bộ máy của nó hay không? Vậy nếu
định nghĩa chung về cái đẹp phải phù hợp với tất cả các thực thể được
gán cho định ngữ ấy, thì ý niệm to lớn bị loại trừ. Tôi cố tình gạt khái
niệm to lớn ra khỏi khái niệm cái đẹp, bởi vì tôi thấy hình như người
ta rất hay gán khái niệm to lớn vào đấy. Trong toán học, người ta hiểu
một bài toán đẹp (beau problème) là một bài toán khó giải; một lời
giải đẹp (belle solution) là lời giải đơn giản và dễ dàng một bài toán
khó và phức tạp. Khái niệm to lớn, trác việt, cao siêu không hề liên
