vào tính chất của cái đẹp, ở đây không vấp ngay cả điều bất lợi ấy; và
nguyên tắc đó bao quát đến nỗi khó có cái gì lọt ra ngoài được.
Trong tất cả các dân tộc, ở tất cả mọi nơi trên trái đất và ở mọi
thời đại, người ta có một cái tên để gọi màu nói chung, và có những
cái tên khác để gọi các màu riêng biệt, và để gọi các sắc thái của
chúng. Một triết gia sẽ phải làm gì khi người ta đề nghị ông giải thích
thế nào là một màu đẹp, nếu chẳng phải là chỉ ra nguồn gốc việc áp
dụng thuật ngữ đẹp cho một màu nói chung, dù là bất cứ màu nào, rồi
sau đó chỉ ra những nguyên nhân khiến người ta có thể ưa sắc thái này
hơn sắc thái kia? Cũng vậy chính cảm nhận về những tương quan đã
dẫn đến chỗ bày đặt ra thuật ngữ đẹp; và tùy theo những tương quan
và trí óc con người biến đổi mà người ta đã tạo ra các từ xinh, đẹp,
diễm lệ, lớn lao, trác việt, tuyệt diệu và vô số các từ khác, liên quan
đến thể chất và cả tính thần. Đó là những sắc thái của cái đẹp; nhưng
tôi mở rộng suy nghĩ ấy và tôi nói:
Khi người ta đòi hỏi khái niệm đẹp nói chung phải phù hợp với
tất cả các thực thể đẹp, người ta chỉ nói đến những gì mang định ngữ
ấy ở đây và hôm nay, hay những gì người ta gọi là đẹp từ thuở hồng
hoang, người ta coi là đẹp từ năm ngàn năm về trước, ở cách xa đây ba
ngàn dặm, và người ta sẽ vẫn còn gọi như thế trong các thế kỷ mai
sau; những gì chúng ta đã thấy là đẹp hồi thơ ấu, lúc trưởng thành và
khi tuổi già; những gì các dân tộc văn minh ngưỡng mộ và những gì
dân dã man say mê? Chân lý của định nghĩa ấy sẽ có tính chất địa
phương, riêng biệt và nhất thời? hay nó sẽ mở rộng ra mọi thực thể,
mọi thời đại, mọi con người và mọi nơi chốn? Nếu người ta chọn lối
hiểu sau thì người ta sẽ càng gần lắm với nguyên tắc của tôi, và người
ta hầu như chẳng tìm được cách nào khác để dung hòa những đánh giá
của đứa trẻ và của người lớn: đứa trẻ chỉ cần một chút dấu vết đối
xứng và mô phỏng là say mê và thích thú, người lớn lại cần những lâu
đài cung điện và những công trình quy mô đồ sộ mới gây được sự
ngạc nhiên; những đánh giá của con người dã man và của của con
