Balzac đã đánh giá rất cao đoạn miêu tả này: “Tôi phải ghen lên, thèm
thuồng khi đọc đoạn viết tuyệt diệu và trung thực về trận đánh đó. Tôi ước
ao có được đoạn văn như thế để tả cảnh đời quân nhân. Đoạn miêu tả đã
làm tôi say mê, buồn bã, hưng phấn và trở nên tuyệt vọng”.
Lev Tolstoy (1891 - 1895) cũng nói “Nếu tôi không đọc đoạn văn miêu
tả về trận đánh Waterloo trong Tu Viện Thành Parme của Stendhal thì chắc
là tôi không thể nào viết thành công cũng theo kiểu ấy, những cảnh chiến
trận trong Chiến Tranh Và Hòa Bình”.
Stendhal có cách nhìn vào hiện thực sâu sắc, độc đáo và một kỹ năng
phản ánh điêu luyện. Ông như một họa sĩ có tài, biết chọn bố cục từ những
góc nhìn mới lạ và chọn màu sắc thích đáng nhất cho bức tranh của mình.
Đây là một trận đánh lịch sử, nên Fabrice con người trẻ trung đầy nhiệt tình,
khát khao những chiến công lớn, luôn lý tưởng hóa Napoléon đã được
Stendhal đặt trong hoàn cảnh thử thách nhất để cho tâm lý nhân vật phát
triển mạnh mẽ nhất.
Fabrice bắt đầu nhận thức cuộc đời bằng ý thức là chủ nghĩa anh hùng
chỉ có thể thực hiện trên chiến trường, nhưng lòng khao khát đó của anh
không được thỏa mãn. Với mơ ước đạt vinh quang bởi những chiến công
lừng lẫy, sự nghiệp lớn lao, kiêu hãnh của con người lãng mạn và hình ảnh
lý tưởng của Napoléon đã dần dần từng bước tan vỡ với quá trình diễn biến
của trận Waterloo. Fabrice chưa kịp tham gia trận đánh đã bị nghi ngờ là
gián điệp và bị tống giam. Đó là cái đòn đầu tiên mà hiện thực trần trụi nện
vào đầu óc lãng mạn của một anh tư sản măng sữa sinh ra trong chiếc nôi
phong kiến quý tộc.
Chưa vào cuộc, anh đã gặp cái xác người lính xám ngắt, bẩn thỉu, chân
bị lột mất giày. Rồi trận đánh mà anh tưởng là oai hùng đã diễn ra dưới mắt
anh như một trò đùa, nhưng ghê tởm bởi có nhiều người chết. Đến cuộc rút
chạy mới thảm hại hết nỗi, mạnh ai nấy chạy. Cả một đoàn mấy nghìn
người chỉ nơm nớp lo quân Cozak đuổi đến. Loạn hàng ngũ, vô kỷ luật, hỗn
