quân hỗn quan. “Đạo quân vĩ đại” mà thế ư? Bản thân chủ nghĩa lãng mạn
và toàn bộ cái hỗn loạn của thực tế làm đảo lộn lý trí và tâm hồn anh, khiến
anh không sao lý giải nổi. Hình ảnh Fabrice chếnh choáng trên yên, mặc
cho ngựa đưa đi vô định trên chiến trường là biểu tượng của việc lý tưởng
anh đã chao đảo, trở nên mơ hồ, mất thăng bằng và không ổn định nữa
trước khi sụp đổ. Ngay vết thương anh mang trên mình khi trở về Ý cũng
không phải do kẻ thù của Napoléon gây ra. Thậm chí anh không biết “cái
mình nhìn thấy có phải là một trận đánh không? Và “trận đánh đó có phải là
trận Waterloo không". Sự đổ vỡ qúa lớn lao khiến “Fabrice trở thành như
không phải chính mình nữa”. Tác giả đã nhận xét: “Lúc đó người anh hùng
của chúng ta chẳng mấy anh hùng” (Chương III).
Bước ngoặt lịch sử của xã hội Pháp sau trận Waterloo đẩy Fabrice từ
chủ nghĩa lãng mạn sang chủ nghĩa hoài nghi, bằng việc xét lại lý tưởng của
mình ngay vào lúc bắt đầu nhận thức về cuộc đời.
Fabrice là con người của một thế hệ, tồn tại làm nhân chứng cho cái
bất lực của chủ nghĩa lãng mạn hiệp sĩ và tất cả cái hợm hĩnh võ của bọn tư
sản trước năm 1804, khi lịch sử đã thay đổi, không còn khả năng tạo nên
những mẫu người hùng nữa. Stendhal đã trở thành người xác nhận những
dấu hiệu “thối nát tất nhiên” của giai cấp tư sản, ngay từ khi nó còn nằm
trong nôi của giai cấp phong kiến lạc hậu, đó là chủ nghĩa cá nhân của bọn
trưởng giả. Tính kiên định vươn tới tính cách người hùng của anh trưởng
giả ở thủa ban đầu, sau năm 1789 đã bị xói mòn, lung lay. Tuy nó chưa thực
sự chịu nhận là bất lực, song để thay thế cho cái vẻ đắc thắng tham lam, thô
bạo, nó kiệt sức nhanh chóng đến mức nhu nhược trong hành động, bởi
cuộc sống đã cưỡng bức dục vọng của nó một cách dữ dội.
Hình ảnh Fabrice sau trận Waterloo thảm hại: Mồ chôn nền chính trị
của Napoléon, chính là lời tự luận sám hối của chủ nghĩa lãng mạn khi phải
thừa nhận cái kết cục bế tắc kia.
