Fabrice lặng lẽ làm theo lời ông, như thường lệ.
— Như thế, quả đúng là - ông già nói tiếp - khi con cố tìm cách xem
Waterloo, con chỉ tìm thấy một nhà ngục trước hết.
— Vâng, thưa cha. Fabrice ngạc nhiên đáp.
— Thế thì rất may vậy, bởi vì con sẽ nghiệm lời cha mà chuẩn bị tư
tưởng để bước vào một nhà ngục khắc nghiệt hơn nhiều, ghê gớm hơn
nhiều! Chắc là con chỉ ra khỏi nhà ngục đó bằng một tội ác, nhưng ơn trời,
tội ác đó không do con phạm. Đừng để rơi vào tội ác mặc dù con bị cám dỗ
mãnh liệt đến thế nào; cha tưởng thấy hình như cái gút nằm ở việc giết một
người vô tội, người đó chiếm đoạt quyền lợi của con mà không tự biết; nếu
con cưỡng lại được sự cám dỗ mãnh liệt đó - tội ác này lại được luật danh
dự chấp nhận! - cuộc đời con sẽ rất sung sướng trước con mắt thiên hạ… và
cũng sung sướng vừa phải trước con mắt nhà hiền triết, ông abbé nói thêm,
sau một lát suy nghĩ. Con sẽ chết như cha, con ạ, chết ngồi trên chiếc ghế
gỗ, chẳng màng phú quý xa hoa và tỉnh ngộ về phú quý xa hoa và cũng như
cha, không có việc gì lớn phải trách cứ lương tâm.
Bây giờ thì những việc về tương lai ta đã nói với nhau hết rồi, không
còn gì quan trọng phải nói thêm. Cha cố tìm xem thời gian ở tù của con sẽ
là bao nhiêu, sáu tháng, một năm hay là mười năm… mà không được. Cha
không khám phá được gì; có lẽ cha đã phạm tội gì đây, nên trời phạt cha
phải phiền não về sự mơ hồ này. Cha chỉ thấy sau cảnh tù ngục, nhưng
không biết có phải ngay khi ra tù hay không, sẽ có một cái gì mà cha gọi là
một tội ác, nhưng may sao, cha dám tin chắc không do con phạm. Nếu con
yếu đuối nhúng tay vào tội ác đó thì những tính toán khác của cha sẽ là một
bài tính sai dài. Và đã vậy thì con sẽ không lìa đời trên chiếc ghế gỗ và mặc
áo trắng, với sự yên tĩnh trong tâm hồn.
Nói đến đây, ông abbé muốn đứng dậy. Lúc đó Fabrice mới thấy sự tàn
phá của thời gian; cha phải mất gần một phút mới đứng lên và quay về phía
