nuôi Fabrice bị thương, cô Chékina, hầu phòng của bà công tước. Từ anh
đánh xe Ludovic có cả một quãng đời chung đụng với Fabrice và nữ công
tước, mà trí thông minh và óc thực tế hơn hẳn Fabrice, đến anh nông dân
gặp một thoáng trên đường đi… họ đều có một chất tâm hồn cao quý, một
tấm lòng hào hiệp, một ý thức nhân nghĩa đáng phục. Đọc Tu Viện Thành
Parme, ta có thể xác định Stendhal thành thực khi nói “yêu nhân dân”.
Tu Viện Thành Parme ca ngợi lẫn phê phán.
Nó ca ngợi tình yêu và nhân cách. Có ba mối tình lớn, trong đó hai
được chia xẻ. Mosca yêu Gina, Gina yêu Fabrice; Fabrice và Clélia yêu
nhau, đều say đắm. Stendhal không thích sự mực thước trong tình cảm; như
ở trên chúng tôi đã nói, ông cho nhiệt tình say đắm là động lực của mọi lớn
lao. Stendhal thích kiểu tình yêu say đắm ấy. Trong sách Luận về tình yêu,
ông xếp tình yêu say đắm (amour passion) lên trên ba kiểu khắc: Yêu Ưa
Thích, Yêu Xác Thịt, Yêu Khoe Khoang (amour gout, amour physique,
amour de vanité). Chúng ta có thể theo dõi ở Mosca, Gina, Fabrice, Clélia
hiện tượng “tính thể hóa” (cristallisation), một luật tâm lý do Stendhal phát
hiện. Đó là trạng thái của người khác cho người yêu của mình muôn nghìn
hoàn hảo, cũng như ở mỏ muối Salzburg, “một cành trụi lá mùa đông được
phủ những tinh thể lấp lánh, và 30 hạt kim cương chuyển động và sáng
ngời”. Tình yêu đem lại những giờ phút hạnh phúc nhất cho con người. Bá
tước Mosca, nữ công tước, Fabrice, Clélia đều có những giờ phút ấy; những
dấu hiệu thắng lợi bước đầu, những nhớ mong, những phút chuyện trò,
những đền đáp… đều là những nguồn hạnh phúc. Cả những đắn đo, những
đau đớn vì tình yêu, cũng là nguồn hạnh phúc vì nó làm cho đời có ý nghĩa
phong phú, nó cho ta niềm tự hào vì hy sinh. Những đau đớn dằn vặt vì
ghen tuông hoặc là bị phụ tình quả là ghê gớm nhưng ở đây, tác giả cố ý
làm cho nó trở thành những bi kịch lạc quan, hoặc là dụng ý diễn tả cho
người đọc không thấy sợ tình yêu, trái lại càng xót xa với kẻ mang vết
thương lòng. Mosca bắt gặp ánh mắt “lạ lùng” nữ công tước nhìn Fabrice
thì nổi một cơn ghen kinh khủng, suýt phạm tội giết người. Nhưng rồi sau
