“Khi ăn xong, tôi khoác tay bà hầu tước, đưa bà đến cửa phòng khách,
rồi vội vã quay trở lại biếu người gia bộc phục vụ tôi trong bữa ăn đồng sáu
francs duy nhất của tôi, đồng sáu francs trên đó tôi xây mơ dựng mộng
không biết bao nhiêu mà kể. “Tám hôm sau, Robert nói tiếp, khi đã rõ ràng
là người Pháp không chém đầu ai cả, thì hầu tước Del Dongo từ lâu đài
Grianta trở về. Lâu đài này nằm trên bờ hồ Côme. Khi quân đội Pháp đến
gần, hầu tước đã dũng cảm trốn vào đó, bỏ mặc cho bà vợ đến xinh đẹp và
cô em gái của mình đương đầu với những may rủi của chiến tranh. Ông ta
căm ghét chúng tôi cũng bằng với khiếp sợ, nghĩa là không cùng. Cái mặt to
bạnh, nhợt nhạt và đại đạo của ông ta trông đến buồn cười khi ông ta nhăn
nhó chào hỏi tôi.
“Sáng hôm sau ngày ông ta về, tôi được nhận ba mét dạ và hai trăm
francs trích trên khoản đảm phụ sáu triệu ấy. Tôi thay lông đổi cánh và trở
thành kỵ sĩ của các bà lớn ấy, vì những cuộc khiêu vũ đã bắt đầu”.
Câu chuyện của trung úy Robert cũng là chuyện của mọi người Pháp.
Người ta không chế nhạo cảnh nghèo khổ của các người lính trung hậu ấy,
người ta chỉ thương hại họ rồi mến họ.
Thời kỳ hạnh phúc bất ngờ, thời kỳ say sưa ấy chỉ trải qua hai năm
ngắn ngủi. Rồi đó ai cũng ngông cuồng, ngông cuồng hết mực, khó mà diễn
tả, khó mà làm cho người nghe ý niệm được. Nếu nói lên cái điều suy nghĩ
sâu sắc và có tính chất lịch sử này thì may ra người ta hình dung được: Dân
tộc ấy đã buồn chán một trăm năm nay.
Ngày xưa, ở triều đình những quận công Milan lừng danh thuộc các
dòng họ Visconti và Sforce người ta quen sống với tính hưởng lạc tự nhiên
của người phương Nam. Nhưng từ năm 1624, người Tây Ban Nha đã xâm
chiếm xứ Milanais, và đó là những ông chủ lặng lẽ, đa nghi, kiêu kỳ, luôn
luôn sợ nổi loạn. Từ đấy vui cười không cánh mà bay. Nhân dân học theo
tập quán các ông chủ, chỉ nghĩ đến việc báo thù mỗi xúc phạm nhỏ nhặt
bằng một nhát dao găm, chứ không thích hưởng thụ những thú vui trước
