khác, anh đã ghi trên lề từng ngày một nhật ký chính xác những gì xảy đến
cho anh ở trong nhà lao. Những sự kiện lớn đó chẳng qua là những cơn
ngây ngất niềm yêu Chúa (Chúa đây thay một chữ mà người ta không dám
viết ra. Có khi niềm yêu Chúa đó đã khiến anh tù vào một nỗi thất vọng sâu
sắc, có khi một tiếng nói nghe từ trên không đêm đến ít người hy vọng và
tạo ra niềm hạnh phúc say sưa. May sao những điều ấy đều được viết bằng
một thứ mực nhà tù chế bằng rượu vang, sôcôla và muội đèn và don Cesare
chỉ liếc mắt nhìn qua khi xếp cuốn sách trở vào tủ sách. Nếu cha lần mò đọc
lề các trang sách, cha sẽ thấy rằng một hôm, người tù tưởng mình trúng độc,
đã tỏ ý hân hoan được chết ở cách người mình yêu nhất trên đời chưa đầy
bốn mươi bước.
Nhưng một con mắt khác mắt cha tuyên úy đôn hậu đã đọc những
trang ấy sau khi Fabrice sổng tù. Cái ý đẹp; chết bên cạnh người mình yêu
diễn đạt bằng trăm cách khác nhau và được kèm theo một bài thơ. Bài thơ
nói rằng sau những cơn dày vò ác liệt, linh hồn chia lìa với thể xác mong
manh nơi nó đã ẩn náu hai mươi ba năm, cái linh hồn đó vâng theo bản
năng tìm hạnh phúc mà nó đạt được một lần, sẽ không được tự do và trong
trường hợp được miễn tội ở buổi phán xét cuối cùng ghê gớm có; bởi hạnh
phúc sau khi chết hơn là suốt cuộc đời mình, linh hồn đó sẽ bay đến ở mấy
bước cách nhà tù là nơi nó rên siết bấy lâu, để hòa họa với tất cả gì nó yêu ở
dương thế. Và như thế, câu cuối cùng của bài thơ nói vậy - như thế là ta đã
tìm thấy thiên đường của ta ở trên mặt đất.
Ở ngục thành, người ta nói đến Fabrice như nói đến một tên phản phúc
ô nhục đã vi phạm những nghĩa vụ thiêng liêng nhất, tuy thế ông linh mục
đôn hậu don Cesare vẫn ngây ngất trước mấy cuốn sách đẹp mà một người
xa lạ nào đó đã gửi đến cho ông; bởi vì Fabrice đã cẩn thận chỉ viết thư vài
hôm sau khi gửi sách, ngại rằng cái tên anh sẽ làm cho người ta căm phẫn
trả lại ngay cả gói. Don Cesare không thuật lại sự chu tất đó với anh mình
vì chỉ nghe đến tên Fabrice thôi, quan trấn thủ đủ nổi lôi đình. Từ ngày
