tin rằng tên Rassi dám cho bắt cháu chúng ta hôm nay, mươi lăm hôm nữa
nó dám đấy. Nếu Fabrice khăng khăng đòi về thành phố thì hãy bảo nó đến
ở nơi tôi.
— Nhưng vì sao lại xảy ra như thế? Nữ công tước lấy làm lạ kêu lên.
— Người ta dèm pha với tân vương là tôi lên mặt độc tài, cứu tinh của
tổ quốc và tôi muốn dắt mũi ngài như một chú bé, hơn thế, khi nói về ngài
tôi đã thốt lên cái tiếng tai hại: Chú bé ấy.
Việc đó có thể có thật, ngày hôm đó tôi bồng bột quá, chẳng hạn tôi
thấy tân vương là một người vĩ đại bởi vì người khá gan dạ trước những
tiếng súng đầu tiên mà người nghe thấy trong đời. Vương không kém thông
minh, vương còn có phần phong nhã hơn bố, tóm lại tôi luôn luôn nói rằng
bản chất tân vương tốt và lương thiện, nhưng tấm lòng chân thật và trẻ
trung ấy co rúm lại khi người ta kể cho nghe một mánh khóe bất lương và
nghĩ rằng người nào đã nhận thay nhưng điều như vậy thì chắc là tự mình
cũng phải có một tâm hồn tối tăm, cũng phải biết ông được giáo dục như
thế nào!…
— Đáng lẽ trước đây tướng công phải nghĩ rằng một ngày kia thế tử sẽ
là vương chủ và bố trí bên cạnh ông là một người thông minh.
— Trước hết chúng ta có cái gương của ông abbé Condillac, được
người mà tôi kế vị, hầu tước Felino mới, ông abbé chỉ làm cho người học
trò của mình trở nên một ông chúa khờ. Ông ta đi vào các đám rước thánh
thể và năm 1796 ông không biết thương lượng với tướng Bonaparte, nếu
biết thương lượng thì tướng Bonaparte sẽ làm cho đất nước ông ta rộng lớn
gấp ba. Thứ nữa, tôi không hề nghĩ rằng tôi sẽ làm bộ trưởng mười năm
liền. Bây giờ chán ngấy tất rồi, chán từ một tháng nay, tôi muốn cóp nhặt
một triệu trước khi bỏ mặc cái chợ tôm cá mà tôi đã giải cứu này tự xoay xở
lấy. Không có tôi, Parme hẳn đã trở thành một nước cộng hòa trong hai
