TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 137

Mặc dầu Trần anh Tuấn đương là một kẻ giúp việc cho Tây , ăn lương của
"Nhà Nước Bảo Hộ" nhưng Tuấn đã được thấm nhuần tư tưởng ái quốc của
vua Duy-Tân , vua Thành-Thái , lúc Tuấn còn là học sinh trường Quốc Học
Huế. Cho nên một cuộc chơi liếm đít chảo bày ra mà đa số đồng bào chỉ
biết hùa nhau vỗ tay cười , Tuấn lại cho là nhục nhã. Tuấn bùi-ngùi đau xót
, tức giận , mà âm thầm không dám nói với ai.
Năm 1923, ở tỉnh có một đám rước "thầy Tú vinh qui" thật là vui. Người ta
nô nức đi xem đông vô số kể. Đối với đám rước của Lê văn Thanh hồi
chàng mới thi đỗ bằng tiểu học "ri-me" ở tỉnh thì đám rước này còn linh
đình hơn nhiều.
Thầy Tú tân khoa là con một ông bá hộ có theo đạo Thiên Chúa. Cậu cũng
học trường Quốc Học Huế , thi đậu bằng Thành Chung, lúc bấy giờ có một
số người gọi là "Tân khoa Tú Tài". Cũng như Trần anh Tuấn vậy. Kể ra
năm 1923, lớp học sinh thi đỗ bằng Thành Chung ở Huế , Vinh, cũng như ở
Hà Nội , Nam Định ,Saigòn , Cần Thơ v.v... đã nhiều rồi , không phải hiếm
hoi như ba , bốn năm về trước , nhưng ở tỉnh Q., toàn tỉnh chỉ có chừng
năm người. Hầu hết chỉ học đến lớp đệ nhị niên , đệ tam niên., (2è Année
,3è Année Primarie Supérieur ) đã thi ra làm thầy Thông ở các công sở như
Thương chánh , Kho bạc , Bưu điện , Kiểm lâm , hoặc làm trợ giáo.
Một số ít con nhà khá giả mới học thi bằng Thành Chung ( cũng gọi tắt là
thi Diplôme).
Lúc mới mở các học đường thì chính người Pháp bày ra việc rước các cậu
tuyển sanh và tú tài tân khoa , sau đó vài ba năm họ bỏ lệ ấy. Nhưng ông Bá
hộ muốn khoe khoang, nên tự ý tổ chức riêng việc rước con trai của ông
mới thi đỗ ở Huế. Cậu Tú mặc áo gấm , mang giầy hạ , đội mũ trắng , ngồi
trong chiếc cáng. Có phường nhạc bát-âm và cờ xí loè-loẹt , chuông trống
vang lừng. Đám rước phải đi gần mười cây số và đi thật chậm , để cho dân
chúng các làng, các tổng ở khắp nơi kéo nhau đi coi mặt "thầy Tú vinh
qui".
Về nhà , ông bá hộ tổ chức một buổi tạ ơn Chúa và tạ ơn Đức Mẹ tại nhà
thờ Đạo trong tổng. Các cha sở và gần trăm bà con họ Đạo tham gia. Xong
rồi ông giết ba con bò và năm con heo khao đãi dân làng và quan khách