TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 174

vểnh rộng , để nhìn thấy và nghe ngóng bao nhiêu những mới lạ , trong lúc
giao thời của Đất Nước đang nô nức ùa theo phong trào mới của “Văn
minh tiến bộ".
Như các bạn đã biết , phong trào ấy đã bồng bột từ 1910, thế hệ của Trần
anh Tuấn – bây giờ là Phán Tuấn – cho đến 1924. Một thời đại mà ngày
nay chúng ta có thể gọi là thời kỳ thiếu niên của một nước An Nam mới ,
đang dần dần cởi bỏ những lốt cũ kỹ nghìn xưa.
Tuấn-em sung sướng và có thể có đôi chút hãnh diện là đã được may mắn
sinh nhằm thế hệ này . Chàng khôn lớn cùng một lượt với xứ sở đang vươn
lên song song với những tiến triển nhanh chóng của dân tộc mà nếp sống
vật chất và tinh thần đã khác nhiều so với thời kỳ trước Thế giới Đại chiến
thứ Nhất , mở đầu Thế kỷ.
Nhận xét thật đứng đắn , ta thấy rằng tất cả mọi biến đổi trong thời kỳ ấy
đều xảy ra một cách tuần tự lặng lẽ , gần như tự nhiên , không có một áp
lực nào thúc đẩy , và cũng không có một trở ngại nào . Không phải một
cuộc cách mạng xã hội , mà chỉ là một định mệnh , một sự kiện dĩ nhiên
của Lịch sử mà chính những nhân vật đương thời , dù muốn dù không ,
cũng mặc nhiên công nhận , sẵn sàng để bị lôi cuốn theo.
Có điều nên lưu ý , là nếu “Đông và Tây không gặp nhau được" như lời của
nhà văn Anh-quốc , Rudyard Kipling – và điều đó cũng đúng một phần nào
, -- thì ta ngạc nhiên thấy rằng sự tiếp xúc đột ngột giữa hai văn hóa Pháp
và Việt . Hai văn hóa cổ truyền của Tây phương và Đông phương cách biệt
hẳn nhau , và trái ngược hẳn nhau , vẫn không gây ra một cuộc chống chọi
nào cả . Xin nhắc rằng đây tôi không nói về phương diện chính trị và tôn
giáo , mà nói tổng quát về văn hóa mà thôi . Trái lại , đã có nhiều cuộc phối
hợp ngẫu nhiên và thuận lơi. , nếu không thì cũng có sự dung túng và thông
cảm với tinh thần hiểu biết rộng rãi , không nề hà câu chấp.
Nhiều biến đổi trái hẳn với nguyên tắc Khổng – giáo , như dân chúng xem
thường ông Vua , trai gái học chung một trường , đàn ông đàn bà giao thiệp
thân mật , đàn ông hớt tóc v.v…đã được mặc nhiên công nhận , không bị
phản ứng nào mãnh liệt .
Hơn nữa , chính các ông Tú , ông Cử Nho học , cũng đã bắt chước cắt bỏ