TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 195

nguyên nhân . Một là vì chưa có điều kiện tổng quát để kích thích sự phát
huy tư tưởng ái quốc , hai là chưa có một mãnh lực đủ uy tín để giác ngộ
tinh thần quốc gia chủng tộc của lớp trẻ ấy . Vả lại phải nhìn nhận rằng thời
bấy giờ người ta chưa chú trọng đến thanh thiếu niên cho lắm.
Các sách báo cách mạng từ Hải ngoại gởi về lén lút do các đường tầu thủy ,
chỉ được lưu hành trong các tầng lớp trung lưu trí thức , nhất là trong giáo
giới và một số ít công tư chức có tư tưởng độc lập .
Một vài tờ báo lọt đến tay các bạn thanh niên , là một việc hi hữu và trong
những trường hợp vô cùng dè dặt và thận trọng . Chưa có một phong trào
chính trị , hoặc xã hội để kích động tuổi trẻ , tuổi trẻ bồng bột hăng hái , mà
một việc tức giận nho nhỏ cũng có thể bung lên thành một việc to lớn .
Một vụ “ xung đột “ sôi nổi như sau đây , giữa học trò và một bọn “ các chú
“ trong thành phố , có thể biểu hiệu tinh thần chủng tộc đang tiềm tang
trong đám thiếu niên thời bấy giờ .
Sau một kỳ nghỉ Hè , học sinh tấp nập đến các tiệm “ các chú “ mua giấy
bút , mực v.v… Hầu hết các tiệm buôn lớn có đủ dụng cụ học sinh , cũng
như các tạp hóa khác , đều là của “ khách trú “ . Người An Nam ít vốn chỉ
buôn bán nhỏ thôi . Vì thế , có vài tiệm “ các chú “ thường hách dịch với
khách hang , và hay ăn hiếp học sinh . Một em bé lớp tiểu học , độ 10 tuổi ,
đến tiệm Diêu Ký mua hai cuốn vở 100 trang . Người các chú có lẽ đông
khách nên vội vàng lấy trao cho em hai quyển vở 50 trang . Em khờ khạo
không xem kỹ , nhưng về nhà cha mẹ thấy sự lầm lẫn liền bảo con đến tiệm
đổi lại . Người “ các chú “ không đổi , lại còn la mắng cậu học trò . Ðứa
con nít sợ về nhà sẽ bị cha mẹ đánh , nên nhất định đòi cho được vở 100
trang , vì quả thật nó đã trả tiền theo giá vở 100 trang . Người “ các chú “
mắng nó là “ăn gian “ và đánh nó một bạt tai . Nó khóc thét lên . Vài cậu
học trò lớn đứng chứng kiến sự cộc cằn hỗn láo của người Hoa-kiều , và
lên tiếng bênh vực đứa nhỏ , liền bị tuị “ các chú “ chưỉ :” Người An lam ăn
cắp à ! “ Chỉ một câu nói vô ý thức kia đã gây lên sự công phẫn của mấy
cậu học trò và được truyền miệng đi khắp hết các đám học sinh trong thành
phố . Thế rôì , do một nhóm bốn người học trò lớn xúi dục 7 giờ tối đêm
hôm ấy trên 500 học trò cầm đá và củi , kéo đến ném tung các món ấy vào