TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 212

tuy ba miền sống trong ba chế độ và hoàn cảnh chính trị khác nhau, nhưng
trên bình diện tâm lý xã hội, đại để vẫn là một xã hội trưởng giã, nửa tân
nửa cựu, nửa An Nam, nửa Tây, riêng biệt hẳn, dưới một tầng thấp kém đối
với các lớp“ trưởng giã thuộc địa “ của người Tây .
Mọi người dân đầu an tường thủ phận, hầu như thỏa mãn trong cảnh sống
thái bình, mà các cụ nhà Nho gọi là “quốc thái dân an “ dưới quyền đô hộ
của “ Quan Thầy Ðại Pháp “.
Kỳ nghỉ hè năm 1925, trò Tuấn về ở chơi nhà bà ngoại trong một làng ở
gần giãy Trường Sơn . Một buổi chiều, mặt trời gần lặn, bổng có một ông
Tây đóng lon Quan Một cỡi con ngưạ ô, với bốn người “ Lính Tập “đi bộ,
từ ở đồn Huyện cách đó 10 cây số, đi thanh tra các làng gần núi . Quan Một
ghé ở đêm tại nhà ông Xã . Nửa giờ sau cả làng đều biết tin .
Trẻ con hàng xóm chạy trốn hết . Vài ba đứa ẵm em, thân thể trần truồng,
bẩn thỉu, mũi dãi lòng thòng, còn chơi ngoài đường, cha mẹ chúng nó liền
gọi chúng vào nhà và rầy la, không cho chúng bước ra khỏi ngõ . Họ sợ ông
Quan Tây . Trò Tuấn quen tánh tò mò, mặc áo cụt, mang guốc, đến nhà ông
Xã để xem ông Tây làm gì . Các ông Hương chức đều đến đông đủ để chào
Quan Một . Ông Quan ăn bánh mì và cá mòi hộp của ông đem trong môt
cái "sac", rồi uống một tô nước trà tươi do dân làng nấu . Bà Xã và cô con
gái nhỏ của bà thì vội vã làm thịt ba con gà mái và dọn một bữa cơm như
mâm giổ có hai dĩa cá, ba dĩa thịt, một bánh tráng, với hai chai rượu, đãi
bốn “ bác lính “ . Họ ăn uống say sưa, ở nhà giữa, đòi hỏi đủ thứ, trong lúc
ông xã khăn đen áo dài, trải chiếc chiếu hoa trên tấm ván gỗ trước bàn thờ
ông bà, để mời Quan Lớn nằm nghỉ . Ðêm ấy, ông Xã và cả gia đình nằm
ngủ trên đất nhà bếp, nhường mấy tấm phản và chiếc giường tre kê ngoài
hè cho bốn bác lính Tập nằm .
Vào khoảng 9 giờ đêm, có lẽ tại trời nóng nực qúa ông Tây ngủ không
được, ông cưỡi ngựa ô đi lang thang trên các đường làng . Ông đi một
mình, không có lính nào đi theo hộ vệ cả . Trời sáng trăng, ông đi quanh
khắp các xóm, dưới bóng các bụi tre . Ông đi tới đâu, chó sủa tới đó, rồi
dần dần tiếng chó sủa vang dậy khắp cả xóm trên, xóm dưới . Chó An nam
cũng biết đánh hơi người ngoại quốc hay sau mà Tuấn ngồi ngoài ngõ hóng