Tuấn hỏi người bạn :
- Nếu tôi nhớ không lầm thì năm 1882 , hải quân Pháp của đại tá Henri
Rivière đậu ngoài sông Hồng Hà bắn đại bác vào thành Cửa Bắc trong lúc
quân Pháp đổ bộ lên chiếm Hà Nội . Tổng đốc Hoàng Diệu thấy thành Hà
Nội bị thất thủ liền treo cổ tự tử , có lẽ người Pháp đóng tấm biểng đồng
nơi đây là để kỷ niệm một viên đạn của Pháp đã làm thủng thành Cửa Bắc ,
và do đó mà thành Hà Nội bị thất thủ , và vua Tự Ðức phải ký hiệp ước
nhìn nhận nước Pháp bảo hộ xứ Bắc kỳ. Tấm biểng bằng đồng đó , theo
cảm nghĩ của Tuấn , là một cái nhục lớn cho nước Việt Nam và cho dân
Việt Nam. Tuấn không hiểu sao cho đến năm 1927 người Pháp vẫn còn để
y nguyên kỷ niệm ấy trên thành Cửa Bắc ? Tại sao các báo và các nhà trí
thức An nam ở Hà Nội không có lên tiếng yêu cầu viên Toàn Quyền Pháp
cho gỡ tấm biểng ấy đi ?
Có lẽ người Hà Nội thường qua lại trên đại lộ Carnot ( tục gọi là phố Cửa
Bắc ) trông thấy tấm biểng đồng kia đã quen mắt rồi nên không còn cảm
thấy chút sỉ nhục nào nữa chăng?
Tuấn ngắm tượng Paul Bert ở vườn hoa ở cạnh tòa Ðốc lý , tên Bờ Hồ ,
tượng “ Bà Ðầm Xoè “ở vườn hoa Cửa Nam , cũng như đài kỷ niệm trận
vong chiến sĩ Pháp ở vườn hoa Puginier, chỉ thấy có mỹ thuật mà không
thấy có gì là khêu gợi Quốc hận và Quốc sỉ như hai giòng chữ vắn tắt khắc
trên tấm biểng đồng Cửa Bắc .
Phong cảnh thiên nhiên ở Hà Nội theo người bạn cho Tuấn biết thì nghìn
năm không thay đổi . Chung quanh Bờ Hồ có vài chục cây dương liễu , từ
trước đến giờ vẫn buông rủ những “ màn tơ “ thơ mộng . Tháp Bút , cầu
Thê Húc , đền Ngọc Sơn , vẫn là nơi gặp gỡ của những khách thừa lương ,
mà phần đông dĩ nhiên là những bạn trẻ .
Buổi chiều , từ khoảng 5-6 giờ , trên một khoảng đất trống trên Bờ Hồ sau
ga “ tàu điện “ ( tramway ) , và đầu phố Cầu Gỗ , người ta bày la liệt những
bàn vuông nho nhỏ để bán kem và kẹo dừa cho khách nhàn du. Bọn trẻ con
chơi trên các bãi cỏ gần đấy thường hát một bài hát khôi hài , theo điệu một
bài hát Tây rất được phổ biến trong dân gian hồi đó :
Mình ơi có đi Bờ Hồ
