TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 383

buộc gia đình cụ Ngô Đức Kế phải tống táng cụ vội vàng , lúc 2 giờ thay vì
5 giờ như đã báo trước, là vì họ rút kinh nghiệm ở đám táng của cụ Lương
Ngọc Can , cũng là một bậc lão Nho cách mạng trứ danh ở Bắc Hà , cùng
một lớp với các cụ Phan Bội Châu , Nguyễn Thượng Hiền , Ngô Đức Kế .
Một nhà lãnh đạo của Ðông Kinh Nghĩa Thục , bị kết án lập “ hội kín “
mục đích phá rối cuộc trị an của nhà nước bảo hộ , cụ cử Lương Ngọc Can
cũng bị tù đày, và mãn hạn tù về ở căn phố của cụ , bán tơ lụa phố Hàng
Ðào ( rue de la Soie). Vì cụ là một bậc bô lão cách mạng đã nổi tiếng , lại là
một nhà nho uyên bác , một danh nhân có cốt cách quân tử , rất được dân
chúng Hà thành kính phục , cho nên hôm cụ mệnh chung , cả thành phố Hà
Nội đều xôn xao xúc động . Trong không khí cách mạng còn đang sôi nổi
lúc bấy giờ , đám táng của cụ Lương Ngọc Can tự nhiên thành ra một đám
táng lớn nhất nước , có cả hàng vạn người tham dự , nhất là sinh viên
trường Cao đẳng Ðông Dương (Ðại học Hà Nội ) và học sinh trường Trung
Học Bảo Hộ , tục gọi là trường Bưởi (collège du Protectorat ) , trường
Trung học Pháp-Việt duy nhất của Hà Nội thời bấy giờ .
Tuy không được vĩ đại như đám táng của cụ Phan Chu Trinh ở Saigon mấy
năm về trước , nhưng cụ Lương Ngọc Can cũng được đám táng cực kỳ long
trọng , mà ý nghĩa chính trị và cách mạng là một thách đố đối với chính
quyền Pháp , nhất là sở Mật thám Bắc kỳ .
Ai cũng biết rằng đám táng Lương Ngọc Can là một tượng trưng đúng hơn
là một sự kiện lịch sử : ban tổ chức gồm những nhà cách mạng lão thành và
những sinh viên ái quốc hăng hái nhất của trường Cao đẳng , muốn tỏ cho
người Pháp thấy rằng mặc dầu ở dưới quyền cai trị của Bảo hộ Pháp , dân
chúng Việt Nam vẫn sùng bái những nhà chí sĩ của họ , những bậc lão nho
cách mạng đã bị Pháp kết án tù đày . Dĩ nhiên là người Pháp căm giận lắm
và sở Mật thám Bắc kỳ tìm cách hăm dọa ban tổ chức sau khi đám táng đã
xong .
Rút bài học kinh nghiệm đó , họ đã ngăn cản đám táng cụ Nghè Ngô Đức
Kế không cho cử hành long trọng . Hơn nữa , họ túc trực ngay tại nhà cụ
Ngô và làm xáo trộn hết chương trình các lễ nghi , không kịp để thì giờ cho
những người đến phúng điếu . Họ truyền lịnh đem chôn cụ vội vàng , tức