TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 428

Về sau, Chính phủ Bảo hộ muốn kiểm soát phong trào Phật Giáo Bắc kỳ,
đã tìm cách đưa ông Nguyễn Năng Quốc, tổng đốc hưu trí, vào làm Hội
trưởng Hội Phật Giáo Bắc kỳ.
Tuấn, chàng trai trưởng thành trong thế hệ Nguyễn Thái Học, đầu óc bị
kích thích quá mạnh, và tinh thần tò mò qúa độ, chuyện gì cũng muốn biết,
muốn xem, muốn học hỏi, nhân đi Saigon để tính lập một Kỳ bộ Thanh
Niên Việt Nam Quốc Dân Ðảng nhưng không thành, đã tìm hiểu về các
đảng cách mạng khác, và đồng thời cũng ghé thăm chùa Linh Sơn.
Ði ngang Trung Kỳ, chàng ghé thăm Huế và viếng thăm chùa Từ Ðàm,
chùa Bảo Quốc, chùa Linh Mụ, và gặp ông Lê Đình Thám.
Về Hà Nội, chàng tìm hiểu những hoạt động của Hội Phật Giáo Bắc kỳ ở
chùa Quán Sứ.
Chàng nhận xét hai điều :
- Một là thanh niên không tham gia vào các phong trào này. Thấy trên bàn
của chàng những tạp chí Ðuốc Tuệ (Hà Nội), Viên Âm (Huế), Niết Bàn của
Hội Thông Thiên học Saigon, và các sách Phật của Hội Nam Kỳ. Nghiên
cứu Phật học, nhiều bạn của chàng chế nhạo chàng là “ gàn“. “ 21, 22 tuổi
mà muốn đi tu “ …
Vả lại, đối với đa số thanh niên không nghiên cứu đến Phật giáo, những tạp
chí trên quả thật là khó hiểu. Chúng thuộc về các loại sách mà giới sinh
viên học sinh thời bấy giờ gọi là “sách nhồi sọ” (bourrage de crâne). Chỉ có
những kẻ ương ương, gàn gàn thích những triết lý vẩn vơ, mới đọc những
sách báo nhồi sọ ấy.
Tuấn bị một số đông bạn bè liệt và hạng “ cụ non “ bất hủ.
Những ngày Rằm. Mồng Một hoặc những ngày Vía Phật, Tuấn đến chùa
Quán Sứ chỉ thấy toàn là các cụ, các ông, các bà, với vẻ mặt thành kính, tin
tưởng. Thỉnh thoảng mới có một cô thiếu nữ đi theo các bà cụ, nhưng để
bưng các quả đèn hương, oản, chuối, để cúng nhà Chùa. Trên điện thờ,
tượng Phật ngồi điềm nhiên, lặng lẽ, mắt nhắm như không muốn thấy cảnh
tín ngưỡng nhộn nhịp chung quanh.
Các nhà Sư cũng vậy, không niềm nở sốt sắng, ông nào cũng có vẻ trầm
ngâm, đạo mạo, như tách hẳn ra ngoài vòng thế tục.