sống ; không có con trai thì lúc chết, cha mẹ không có người chống gậy và
trông nom việc ma-chay, như thế là tội lúc chết. Câu này tỏ ý cha mẹ than-
phiền về đứa con hư.
Có chí làm quan có gan làm giầu – Chí tức là ý-chí, sự quyết-tâm
làm kỳ được một việc gì ; gan tức là can-đảm, sự táo-bạo liều-lĩnh làm một
việc gì, không kể gì là thành hay bại, lợi hay hại. Người có cái chí như vậy
thì có thể trở nên quan sang, người có cái gan như vậy thì có thể trở nên
giầu có. Đại ý câu này nói người ta hễ có chí thì làm được quan, hễ có gan
thì trở nên giầu ; giầu, sang là tự mình, chớ không phải do mồ-mả đất cát
hay số-mệnh tạo nên.
Có gan ăn cướp có gan chịu đòn – Đi ăn cướp mà người ta bắt được
tất nhiên là bị đánh đòn. Người đi ăn cướp biết trước như vậy, mà vẫn cứ đi
ăn cướp, có gan đi ăn cướp như thế tức là đã có cả gan chịu đòn rồi. Nghĩa
bóng câu này muốn nói người ta đã dám làm việc gì, là người ta đã sẵn-
sàng chịu trách-nhiệm và lượm kết-quả về việc ấy.
Có mặt ông Sứ, vắng mặt thằng Ngô – Ông Sứ đây trỏ ông Sứ-thần
(hay sứ-giả) người Tàu thường sang nước ta thời xưa. Có mặt thi tỏ vẻ
kính-trọng gọi ông Sứ-thần là ông Sứ, khi không có mặt ông ta, thì gọi là
thằng Ngô (tức là người Tàu). Câu này đại ý nói trước mặt người ta thì làm
ra bộ kính-trọng lễ phép lắm, mà sau lưng người ta thì lại nói xấu người ta,
coi người ta không ra gì.
Có mới nới cũ – Có cái mới, thì cởi bỏ cái cũ ra, ý nói tham thanh
chuộng lạ, ăn ở không có thủy chung. Câu ấy bỏ lửng ý ở giữa chừng. Cả
câu như thế này thì mới lọn nghĩa : Có mới liền nới cũ ra, mới để trong nhà
cũ để ngoài sân.
Có nhân, nhân mọc ; không nhân, nhân trẩm – Có nhân là có lòng
tử-tế, không có nhân là ăn ở độc ác. Nhân mọc, là hột mọc thành cây ; nhân
trẩm là hột trẩm đi, không mọc thành cây. Có nhân mọc là ăn ở tốt thì lại
gặp sự tốt, cũng ví như cái hột lòng nhân nó mọc thành cây. Không nhân
nhân trẩm, là ăn ở độc ác thì không gặp được điều tử-tế, cũng như cái hột
